De lefbrieven van Jan Spreeuw

Het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie bewaart een set oorlogsbrieven waarin ene J. Spreeuw tussen 1942 en 1944 week na week zijn gal spuwt over de Duitse bezettingsmacht. Dapper, maar vooral ook erg riskant. Wie was deze Zaandamse opposant? Pseudoniem? Aanvankelijk dacht ik dat J. Spreeuw een pseudoniem was. Aanvankelijk dacht ik dat J. Spreeuw een … Lees meer

De verborgen oorlogserfenis van dokter Beekhuis

Tientallen jaren lagen er onder een Zaandamse zoldervloer illegale bladen en lijsten met namen van plaatselijke NSB’ers verborgen. Moesten deze papieren dienen als bewijs dat de eigenaars, Willem en Gerda Beekhuis, tijdens de oorlog aan de goede kant stonden? Of was het voor dit artsenechtpaar een ‘levensverzekering’ tegen collaboratiebeschuldigingen? Ooievaarstraat Tijdens werkzaamheden in de woning … Lees meer

Jacob Israël de Haan tijdens de Tweede Wereldoorlog

Al in februari 1942 ageerde H.M. van Randwijk in woord en daad tegen de vervolging en deportatie van joden. Zijn alarmistische ondergronds circulerende pamflet Tenzij… bevatte enkele verwijzingen naar Zaandam. ‘Fel pamflet’ ‘In januari 1942 schreef Henk van Randwijk een fel pamflet’, aldus Toni Boumans in zijn boek Je mag wel bang zijn, maar niet … Lees meer

Het verzet in de Havenstraat

Eerder schreef ik over de Oud Heinstraat in Zaandijk, waar opvallend veel verzetsstrijders woonden. De Zaandamse Havenstraat telde eveneens een bovengemiddeld aantal bewoners die in opstand kwamen tegen de bezetter. Een overzicht, aan de hand van negen adressen. Havenstraat 74 fungeerde als een van de Zaanse NSB-contactadressen en op het naast deze straat gelegen Hembrugterrein … Lees meer

Botheid bij de Stichting 1940-1945

Bureaucratie en onwetendheid zijn van alle tijden. De weduwe van Walraven van Hall diende in 1947 een aanvraag in voor een oorlogsuitkering. Dat ging minder makkelijk dan gedacht. Eerst moest maar eens worden bewezen dat de gefusilleerde Van Hall, voordien de centrale man van de Nederlandse illegaliteit, daadwerkelijk in het verzet had gezeten. Gezondheidsschade In … Lees meer

Het getroffen personeel van Polak & Schwarz

Een aantal Zaanse bedrijven liet tijdens de oorlog de oren hangen naar de bezetter. Soms uit loyaliteit naar de nieuwe machthebbers, soms omdat er goed kon worden verdiend. Bij de Zaandamse essencefabriek Polak & Schwarz werd juist alles in het werk gesteld om de nazi’s te dwarsbomen. De geur- en smaakstoffenfabriek Polak & Schwarz telde … Lees meer

Alidus Sepp, de antisemitische NSB-predikant uit Zaandam

Ze zaten er flink mee in hun maag, de Zaanse doopsgezinden. Terwijl het merendeel van de gelovigen binnen die gemeenschap weinig op had met de Duitse bezetter of daar zelfs tegen in opstand kwam, droeg predikant Alidus Sepp met verve de nazistische boodschap uit. Jubileum In het najaar van 1939 plaatste dagblad De Zaanlander een … Lees meer

Margot Frank en Jo Kleiman: de Zaanse links

Enkele dunne lijntjes verbinden de familie van Anne Frank en hun helper Jo Kleiman met de Zaanstreek. Op 8 september 1940 bestond de roeiafdeling van de Zaanlandsche Zeilvereeniging vijf jaar. Om dat lustrum te vieren, organiseerde de jubilaris wedstrijden op de Voorzaan. De belangstelling was groot; maar liefst vijftien verenigingen gaven deelnemers op. Vanwege die … Lees meer