Martinus Arends: de eerste Zaanse verzetsstrijder?

Martinus Arends was een van de eerste Nederlandse verzetsstrijders. Hij behoorde tot de weinige pioniers die de bezetting overleefden, zij het ternauwernood. Vreemd genoeg is deze Zaandamse havenloods volledig weggezakt in de geschiedenis. Onzichtbaar Sommige verzetsstrijders belanden na de Tweede Wereldoorlog in de vergetelheid. Martinus Arends (Zaandam, 8-1-1891), die al in de voorzomer van 1940 … Lees meer

Iris en de ariërverklaring

Op 6 oktober 1940 kregen alle Nederlandse ambtenaren en onderwijzers een verklaring toegestuurd, waarmee zij moesten melden niet-joods te zijn. Wie het niet invulde, kreeg ontslag op staande voet. Het was een nieuwe stap bij het wegwerken van de joodse bevolking. In Eisendrath, een verzonken familie (1845-1945) besteed ik onder andere aandacht aan Iris Eisendrath. … Lees meer

Fred Kater: het jongste Nederlandse verzetsdoelwit

Het gewapend verzet pleegde honderden aanslagen op al dan niet vermeende landverraders. Banketbakkerszoon Fred Kater werd hun jongste Nederlandse doelwit. Vier dagen voor hij achttien werd, maakte een pistoolschot een eind aan het leven van deze collaborerende Zaandamse tiener. Plaquette Op de eerste verdieping van het Zaanlandse Lyceum hangt een zwartstenen plaquette met daarop 27 … Lees meer

Verzetsman Gé Franken: opgejaagd door het verzet

Op 24 september 1994 overleed Gé Franken op 74-jarige leeftijd in Zaandam, waar hij eerder onder meer burgemeester en Bruynzeel-directeur was. Het scheelde echter weinig of deze oud-verzetsstrijder vond al een halve eeuw eerder een (gewelddadig) einde. Zijn vijanden: enkele mede-illegalen. Hieronder een fragment over die angstige weken uit mijn in 2024 verschenen boek Gé … Lees meer

Rheinmetall sloopte in én na de oorlog Nederlands grootste munitiebedrijf

Tijdens de Hongerwinter verwoestte Hitler-steunpilaar Rheinmetall de Artillerie-Inrichtingen. Kort na de laatste eeuwwisseling ontmantelde deze Duitse munitiefabrikant de Zaandamse concurrent voor de tweede keer. Ditmaal was het de doodsteek. Tweede Wereldoorlog Wanneer de Tweede Wereldoorlog uitbreekt, zijn de Artillerie-Inrichtingen in Zaandam eigendom van de Nederlandse staat. Dat verandert uiteraard tijdens de bezetting. Per 15 mei … Lees meer

Het hoofdkwartier in de Harenmakersdwarsstraat

Rie Kat-van Leeuwen zwaaide de scepter in het hoofdkwartier van het gewapend verzet in de zuidelijke Zaanstreek. Ze betaalde er na de oorlog een hoge tol voor. Gewestelijke Sabotageafdeling Na de vorming van de Binnenlandse Strijdkrachten in september 1944 ging een deel van het gewapend verzet in de Zaanstreek verder onder de naam Gewestelijke Sabotageafdeling. … Lees meer

Een eeuw Zaanse synagogefoto’s

Hoewel de synagoge in Zaandam dateert uit 1865 zijn mij slechts negen foto’s bekend waarop dit godshuis – soms slechts gedeeltelijk – zichtbaar is tot de dag dat de nazi’s driekwart eeuw later Nederland overnamen. Hieronder een eeuw aan sjoelfoto’s. Van de allereerste uit 1890 tot en met die van de gedeeltelijke afbraak, honderd jaar … Lees meer

Broedermoord in de onderduik

Hoewel hun belangen overeenkwamen – de bezetter dwarszitten en heelhuids de bevrijding halen –, ging het soms toch akelig mis tussen onderduikers en hun helpers. Zelfs als het streek- en partijgenoten waren. Liquidaties Tijdens de Tweede Wereldoorlog doken in Nederland naar schatting 350.000 personen onder. Publicist Bart FM Droog stelde in 2021 vast dat 32 … Lees meer