Verhalen over de Tweede Wereldoorlog

De roof van het bevolkingsregister

Een anonieme verzetsman schreef voor de publicatie Bezetting en verzet aan de Zaan (1985) een verhaal over een overval op het Zaandamse bevolkingsregister. Dit verslag haalde het boek niet. Omdat het een aardig inkijkje geeft in de gang van zaken op 24 december 1944 plaats ik het hieronder alsnog, aangevuld met een paar foto’s. Weihnacht … Lees meer

Dirk Schermer en de Stichting 1940-1945

In 1943 verhuisde Dirk Schermer naar Zaandam, waar hij diep in het communistische verzet belandde. Ruim dertig jaar later deed hij daarvan verslag in een brief aan de Stichting 1940-1945. Met toestemming van zijn familie is dat inkijkje in het illegale leven hieronder gepubliceerd. Albert Heijn ‘Ondergetekende, Dirk Schermer, geboren 17 november 1909 te Uitgeest, … Lees meer

Kinderliedjes in een hopeloze tijd

In 1943 zong een driejarig joods meisje uit Amsterdam wat liedjes voor haar ondergedoken vader en moeder. De peuter, haar ouders en de geluidsopname overleefden de oorlog. Haar grootouders – ook hoorbaar op de plaat – stierven in vernietigingskamp Sobibór. Andries Gobes (1909) en Sara Gobes-Vleeschhouwer (1910) hadden al vroeg door dat de bezetting van … Lees meer

Nazistisch eten op het Klamperspad

Op 20 oktober 1940 vond de eerste van een reeks Zaanse ‘eenpansmaaltijden’ plaats. Ze werden vastgelegd in een fotoalbum. Door de vlucht van de eigenaar, vier jaar later, en een alerte jongen beschikken we nu nog over de kiekjes van dit nazistische eetfeestje. Maar wie staan daar eigenlijk op? Ortskommandant Wilhelm Wolniewicz – zeg maar … Lees meer

Mijndert van der Horst: voor, tijdens en na de oorlog gezocht

Twee van de dapperste Zaandamse verzetsstrijders waren homoseksueel. Cook Brummer, de stoutmoedige oorlogsdirecteur van de Zaandamse essencefabriek Polak & Schwarz, haalde al eens de Nederlandse televisie. Maar wie was toch zijn stadgenoot Mijndert van der Horst? Onlangs doken er nieuwe documenten op van en over deze onverschrokken communist. Hij werd zowel voor, tijdens als na … Lees meer

Veronica-oprichter Max Lewin, ondergedoken in Zaandam

Had Max Lewin (2-10-1919) zich tijdens de Tweede Wereldoorlog niet verborgen, dan waren we verstoken gebleven van Radio Veronica. Maar ook van een internationale spionageaffaire, een handvol extreemrechtse partijen en bladen en wellicht zelfs van een bomaanslag op de Amsterdamse metro en de ontvoering van Provo-kopstuk Roel van Duijn. Enfin, daarover kunt u allemaal lezen … Lees meer

Hubart Scholten als principiële dwarsligger

In Zaanstad is één straat vernoemd naar een gemeentesecretaris. Zo’n eerbetoon ging zelfs aan veel burgemeesters voorbij. Wie was deze gelauwerde Hubart Gerhard Scholten? “Zorg dat die meneer uit de gemeente wordt verwijderd.” Het valt op. Tussen alle politici, kunstenaars, wetenschappers en sporters die in Zaanstad een straat of weg naar zich vernoemd kregen – … Lees meer

Uitgesloten in 1940, vermoord in 1943

De gemeente Zaanstad gaf opdracht tot een onderzoek naar de omgang met joods vastgoed in en na de oorlog. Binnenkort worden de uitkomsten geopenbaard. Hieronder een fragment uit mijn boek Eisendrath, een verzonken familie. Het laat zien hoe de ontrechting via de gemeente – in dit geval Zaandam – al in 1940 begon. Sluipenderwijs werd … Lees meer