De bevrijding van Zaandam op film

De mensen achter het onvolprezen project Monumenten Spreken deden in hun zoektocht naar oorlogsinformatie af en toe prachtige vondsten. Zo vond een van hen onderstaand filmpje op YouTube. Het is geplaatst door Frans Verkade, de zoon van de maker. Begin mei 1945 schoot Jacobus (‘Co’) Verkade (in 2008 overleden, 102 jaar oud) de beelden vanuit de tuin van zijn eigen woning aan … Lees meer

Zaandamse Februaristaking toont naïviteit

De CPN-oproep om de joodse bevolking te steunen en het werk neer te leggen was dapper, maar ook naïef. Dat de Zaanstreek een grote rol speelde in de Februaristaking van 1941 is alom bekend. In en om Zaandam legden minstens 15.000 mensen twee dagen lang het werk neer als protest tegen de in gang gezette jodenvervolging. … Lees meer

De riskante rondzendbrieven van Verkade-directeur Egbert Veen

Zaandammer Egbert Veen verstuurde tijdens de oorlog ‘rondzendbrieven’. Het had de onderdirecteur van Verkade de kop kunnen kosten. ‘Voor een NSB’er nog niet zoo kwaad.’ Speciaals Het Noord-Hollands Archief bezit een bijzondere collectie schrijfsels van het Zaandamse echtpaar Veen. Alida Christina Veen-Brons (Amsterdam, 24-11-1878) maakte tussen 1940 en 1943 in haar agenda aantekeningen over de … Lees meer

De joodse school in Zaandam (1941-1942)

Het is een detail in de geschiedenis van de Zaanse jodenvervolging, maar dan wel een detail dat niet was terug te vinden in de geschiedschrijving. Zaandam beschikte in de Tweede Wereldoorlog heel even over een joodse lagere school. De gemeente Zaandam kende door de jaren heen openbaar en bijzonder onderwijs. De laatste categorie betrof vooral … Lees meer

De Artillerie-Inrichtingen en de jodenvervolging

Op 25 februari 1941 brak in Amsterdam de Februaristaking uit. De Communistische Partij Nederland had er toe opgeroepen, onder meer uit protest tegen de jodenvervolging. Een van de eerste Zaanse bedrijven waar die dag de neiging ontstond om ook het werk neer te leggen waren de Artillerie-Inrichtingen in Zaandam. Een flink deel van het A.I.-personeel wilde … Lees meer

14 januari 1942: Zaandam wordt ‘Judenrein’

Zaandam werd in 1942 als eerste Nederlandse gemeente ‘Judenrein’ gemaakt. Deze ‘evacuatie’ was een tussenstap in de ‘Endlösung’. Een document of een verklaring waarom Zaandam door de nazi’s werd aangewezen als proefgemeente is nooit gevonden, maar de grote rol van deze stad bij de Februaristaking – een klein jaar eerder –, de aanwezigheid van een antisemitische burgemeester en de … Lees meer

De Zaanse handel met Westerbork

Opvallend veel Zaanse bedrijven leverden tussen 1940 en 1945 aan kamp Westerbork. Maar waarom? Medio 2011 verscheen het boek ‘Bloembollen’ voor Westerbork. Daarin is onder meer nauwgezet vastgelegd hoe een groep Zaanse doopsgezinden de joodse gevangenen in kamp Westerbork steunde met voedselpakketten en andere goederen. Er is echter ook een ander verhaal te vertellen over … Lees meer

De aanslag op het Zaandamse Arbeidsbureau

De waarschijnlijk meest spectaculaire verzetsactie in de Zaanstreek betreft de aanslag op het Gewestelijk Arbeidsbureau in Zaandam. In de nacht van 20 op 21 mei 1943 verdween de administratie van het bureau in de vlammen. 65 jaar na dato dook er een nieuwe foto op van de immense brand die het gevolg was van deze sabotage. … Lees meer