In 2009 publiceerde Bram Kemp zijn boek De luchtoorlog boven de Zaanstreek. Daarin staan verhalen over vliegtuigen die tussen 1940 en 1945 neerstortten in en rond de Zaanstreek, het lot van de bemanningen en de helpers van geallieerde bemanningsleden. Naar nu blijkt hielpen er vele tientallen Zaankanters mee om de neergehaalde vliegeniers in veiligheid te brengen.

National Archives

Bij de National Archives in de Verenigde Staten ligt een lange lijst met de namen van Nederlanders die kort na de bevrijding een ‘Eisenhower certificate’ ontvingen vanwege hun hulp aan geallieerde vliegeniers tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het ging daarbij merendeels om de bemanningsleden van door de Duitsers neergeschoten toestellen. Er staan opvallend veel Zaanse mannen en vrouwen op vermeld. Ik heb hun namen, in alfabetische volgorde, hieronder geplaatst.

De Amerikaanse lijst is niet helemaal betrouwbaar. Een enkeling staat er dubbel in, namen van personen en straten zijn soms verkeerd geschreven. En het betreft vrijwel allemaal mannen, terwijl hun echtgenotes bijna altijd onvermeld blijven. Ik heb zoveel mogelijk correcties toegepast, maar sta niet garant voor de volledige juistheid. Aanvullingen en correcties zijn welkom via info@schaapschrijft.nl (graag met bronvermelding).

De namen

Fridjof Bakker – Julianastraat 54 – Koog aan de Zaan
J. Bakker – Rozengracht 14 – Zaandam
Kees Beernink – Zaanweg 28 – Wormerveer
Jaap Boot – Wandelweg 40 – Wormerveer

Nel Boot – Marktstraat 7 – Wormerveer
Jan Cornelis Breeker – Irisstraat 52 – Koog aan de Zaan

Arend Brinkman – Beukenlaan 12 – Zaandijk
Jan Buma – Vaartdijk 55 – Assendelft
Dick Bus – Zaanweg 124 – Wormerveer
Tine Bus – Zaanweg 124 – Wormerveer
Volkert van Bijleveld – Wilhelminastraat 66 – Zaandam
W.L. Dekker – 1e Sophiadwarsstraat 4- Zaandam
Anne Marie Louis Dekker – Haaldersbroekerdwarsstraat 3 – Zaandam
Y. Eshuijs-Bikkel – Krokusstraat 26 – Koog aan de Zaan
Neeltje Feekman-Rot – Oud Heinstraat 3 – Zaandijk

Harm Hendrik Gerssen – Prins Hendrikstraat 42 – Koog aan de Zaan

Dirk Hendrik Gorter – Zaanweg 100 – Wormerveer
Cornelis Harinck – Mauvestraat 19 – Zaandam
Johan Dirk Antoon Hellema – Raadhuisstraat 76 – Koog aan de Zaan
H.W. Hofland – Westzijde 44b – Zaandam
Jan Hondema – Snuiverstraat 6 – Krommenie
Hermanus Jansen – Prins Hendrikstraat 38 – Koog aan de Zaan
Jan N. Jonker – Klauwershoek 4 – Zaandam
Jan W. Keeman – Kalf 17- Zaandam
Willem P. Klinkenberg – Esdoornlaan 21 – Wormerveer
Cornelis Klut – Rozengracht 24 – Zaandam
Hendrik Franciscus Willem (‘Henk’) de Koning – Oud Heinstraat 40 – Zaandijk

L.G. Krikke – Schoolpad 9 – Wormerveer
Albert Lem – Peperstraat 1 – Zaandam
Leo Lichtveld – Zaanweg 116 – Wormerveer
H.W.J. (‘Henk ‘) Mannessen – Vlusch 46c – Krommenie
Jan Nijgh – Celebesstraat 21 – Wormerveer

Herm Nijzink – Zuiderkerkstraat 20 – Koog aan de Zaan

W. Pauw – Prins Hendrikkade 23 – Zaandam
J.E. Poutsma-Prins – Vlusch 50 – Krommenie
J. (‘Co’) van Riessen – Boschjesstraat 93 – Koog aan de Zaan
Johan Dirk de Ridder – Pieter Pauwstraat 73 – Zaandam
Johannes Roem – Provincialeweg 338 – Zaandam
August Willem Sabel – Westzijde 152 – Zaandam

Bart Rijpstra – Meidoornlaan 2 – Zaandijk

Aart Schaap – Haaldersbroek 32 – Zaandam
Jan Schoemaker – Parallelweg 36 – Koog aan de Zaan
Jan Smit – Hyacintstraat 32 – Koog aan de Zaan
Jan Snippe – Leliestraat 3 – Koog aan de Zaan
Lammert Steunebrink – Braakdijk 24 – Zaandam
Jan Swart – Domineestuin 3 – Zaandijk
Arie Uitenhuis – Kalf 384 – Zaandam
Gerrit Verdonk – Lagedijk 176 – Zaandijk

Dirk Vet – Warmoesstraat 115 – Wormerveer
Henricus Zutphen – Zuiderhoofdstraat blok 4 – Krommenie

4800 helpers

In totaal legden de Amerikanen de namen vast van ruim 4800 Nederlandse pilotenhelpers. Vijftig van hen waren Zaankanters (ruim 1% van het totaal). Aangezien destijds ongeveer 1% van de Nederlanders in de Zaanstreek woonde, loopt de regio met dit helperspercentage niet uit de pas.

Opvallend zijn met name twee dingen. Geen van bovengenoemde personen was inwoner van Oostzaan of wat tegenwoordig Wormerland is. En maar liefst 11 van de vijftig genoemde mannen en vrouwen woonden in het toch niet al te groot uitgevallen Koog aan de Zaan. Dat komt met name door de aanwezigheid daar van de ‘wilde’ verzetsgroep Koog-Bloemwijk, waarover hier meer te lezen valt.

Andere bronnen

In bovenstaand overzicht gaat het echter alleen om Nederlanders die als waardering voor hun hulp aan geallieerde vliegers het ‘Eisenhower certificate’ ontvingen. Maar in andere bronnen zijn tientallen namen van andere Zaanse helpers te vinden. Zonder aanspraak te willen maken op volledigheid vermeld ik hieronder meer Zaankanters die zich tussen 1940 en 1945 op enigerlei wijze ontfermden over neergehaalde piloten, boordschutters en andere personeel van geallieerde toestellen. Op de site van de Netherlands Escape Lines staan deze namen (opnieuw in alfabetische volgorde):

A. Barendrecht – Noorddijk 37 – Wormerveer
Pieter Bosboom – Zeemansstraat 35 – Zaandam

Joost Dekker – Provincialeweg 7 – Krommenie
Dirk Dirkmaat – Zaanweg 7 – Wormerveer
Dirk Dral – Havenstraat 141 – Zaandam

J. van Exter – Gorterspad 2 – Zaandijk
Arn. J. Herkhuizen – Celebesstraat 31 – Wormerveer
J. Karstens – Vlietsend 33 – Krommenie
Willem P. Klinkenberg – Esdoornlaan 21 – Wormerveer
Adriaan Pieter Kolk – Essenstraat 27 -Wormerveer
Hendrikus Kolk – Essenstraat 27 – Wormerveer
A.J. Koopman-Jurriaans – Middel 228 – Westzaan
Dirk van der Lingen – Transvaalstraat 34 – Wormerveer
D.H. Pootsma – Vlusch 50 – Krommenie
Nicolaas Frederik (‘Nico’) Rem – Wandelweg 126 – Wormerveer

Johannes Rentenaar – Krommenieërweg 282 – Wormerveer
Jan Scheltema – Wormerveer
Christiaan Scholtsz – Havenstraat 19 – Zaandam
Jan Talsma – Dorpsstraat 1057 – Assendelft

Theodorus G. Vet – Warmoesstraat 115 – Wormerveer
Jan Dirk Vis – Lagedijk 152 – Zaandijk

P. Wakker – Karnemelkspad 8 – Wormerveer
Pieter Wolters – Anemoonstraat 29 – Koog aan de Zaan

Nergens genoemd, maar zeker het vermelden waard zijn ook de Zaandijkse straatgenoten Pietertje (‘Nel’) de Koning-Rot (Oud Heinstraat 40) en Pieter Hendrik (‘Piet’) de Jong (Oud Heinstraat 4).

In zijn boek De luchtoorlog boven de Zaanstreek noemt Bram Kemp eveneens een aantal helpers van vliegers, met name zij die in september 1944 betrokken waren bij acht mannen die uit de aangeschoten bommenwerper Betty Jane sprongen. Opnieuw in alfabetische volgorde:

Jan Brinkman – Kalf – Zaandam
Barbara Brinkman – Kalf – Zaandam
Familie Edel – Ringweg – Wijdewormer
Jac. en Alie Groot – Engewormer 31 – Wormer
Familie Van der Klip – Eikenlaan 13 – Krommenie
Familie Klomp – Zuiderweg 70 – Wijdewormer
Familie Koopman – Wormer
Echtpaar Roem – Czarinastraat 22 – Zaandam
Familie Roosendaal – Busch en Dam – Krommenie
G.R. Smit – Haaldersbroekerdwarsstraat 12 – Zaandam
Cäcilia Swart-Griek – Domineestuin 3 – Zaandijk
Hendrik (‘Henk’) de Wit – Dubbelebuurt – Wormerveer

Via Peter Kruit kwamen ook nog enkele namen binnen van Zaankanters die betrokken waren bij hulp aan de bemanning van de Betty Jane:

N. de Goede – Wormer
Jantinus Th. Smit – Kalf 182e – Zaandam

Bram Kemp noemt een aantal helpers niet bij naam. Deze anonieme verzetsstrijders meetellend komt het totaal aan bekende Zaanse hulpverleners boven de honderd uit. Of dat er veel of weinig waren, laat ik in het midden.