Op 20 oktober 1940 vond de eerste van een reeks Zaanse ‘eenpansmaaltijden’ plaats. Ze werden vastgelegd in een fotoalbum. Door de vlucht van de eigenaar, vier jaar later, en een alerte jongen beschikken we nu nog over de kiekjes van dit nazistische eetfeestje. Maar wie staan daar eigenlijk op?
Ortskommandant Wilhelm Wolniewicz – zeg maar de Duitse militaire bevelhebber voor de Zaanstreek – bewoonde sinds 1941 het statige pand aan de Westzijde 14 in Zaandam. Na Dolle Dinsdag, 5 september 1944, vluchtte hij met zijn gezin voor de oprukkende geallieerde troepen. Een Zaanse jongen vond begin 1945 op de zolder van Wolniewicz’ inmiddels door de Noodorganisatie (die hongerlijdende Zaankanters hielp) overgenomen woning een fotoalbum. Daarin zaten 22 kiekjes van het eerste ‘Eintopfessen’ dat de Zaanse nationaalsocialisten organiseerden, op zondagmiddag 20 oktober 1940. Vele decennia later werd het album geschonken aan het Gemeentearchief Zaanstad. Het biedt een unieke blik achter de schermen van een jonge nazistische ’traditie’ in de bezette gebieden.
Klamperspad
De eenpansmaaltijden werden genuttigd in het ontspanningsgebouw van Albert Heijn, dat aan het Zaandamse Klamperspad stond. Het was bedoeld om de gemeenschapszin te bevorderen en geld in te zamelen voor het goede doel. Leden van de NSB en vele tientallen militairen gaven acte de présence. Vertegenwoordigers van de Winterhulp zagen hoe dankzij een collecte en lotenverkoop de kas van hun nazistische welzijnsorganisatie volliep. Ter verhoging van de feestvreugde klonken er toepasselijke liederen. De bijeenkomst was een succes. In de navolgende jaren zouden er aan het Klamperspad nog vele eenpansmaaltijden op tafel komen. Alleen al in het najaar en de winter van 1940/’41 kwamen de nazi’s zes keer op deze wijze in het ontspanningsgebouw bij elkaar.
Ter verhoging van de feestvreugde klonken er toepasselijke liederen.
Dagblad De Zaanlander wijdde een artikel aan die eerste groepsmaaltijd. De krant lichtte toe dat ‘als onderdeel van het Winterhilfswerk wekelijks de bevolking zoowel in de particuliere kring thuis als in hôtels en restaurants één dag een eenvoudigen eenheidsmaaltijd gebruikt (stamppot, erwtensoep e.d.), en het geld, dat daardoor op een normalen maaltijd wordt uitgespaard, offert op het altaar der filantropie’. Volgens de gelijkgeschakelde krant was de stemming ‘uitstekend’ en werd die nog ‘verhoogd door vroolijke grammofoonmuziek, terwijl de zaal was gepavoïseerd met de Duitsche vlaggen. Een tafellied ontbrak evenmin, zoodat er alle aanleiding was om in opgewekt samenzijn, met zang en dans, nog langen tijd “na” te blijven, waarbij o.a. door den Ortskommandant en den Kreiswalter het woord is gevoerd en de volksliederen weerklonken.’
Volgorde
Volgens De Zaanlander zaten er driehonderd genodigden aan de geserveerde erwtensoep. Dat lijkt schromelijk overdreven. Bestudering van de foto’s leert dat veel stoelen leeg bleven en er minder dan honderdvijftig mensen aanwezig waren.
Hieronder heb ik een selectie van de foto’s geplaatst in de vermoedelijk chronologische volgorde. Helaas zijn veel gezichten me onbekend. Wie er mensen herkent, ik houd me aanbevolen voor hun namen: info@schaapschrijft.nl.
