Het gebeurt niet vaak, maar een enkele keer worden er mensen herkend die figureren in de zogeheten Westerborkfilm. Onlangs schreef een Amerikaanse me dat ze in de roemruchte opnamen uit het Duitse Durchgangslager haar oom herkende, de tot september 1940 in Oostzaan verblijvende vluchteling Josef Laufbaum.

In december 2021 plaatste ik op deze site een oproep: ‘Gevangen en gefilmd in kamp Westerbork. Maar wie herkent Josef Laufbaum uit Oostzaan?’ Bijna vijf jaar verbleef de naar Oostzaan gevluchte Pools-joodse timmerman in het Drentse kamp. Commandant Albert Gemmeker liet hem niet afvoeren naar Auschwitz of Sobibór, omdat hij deze gevangene goed kon gebruiken als timmerman. Daardoor kon Laufbaum op 12 april 1945 de bevrijding van Westerbork meemaken.

Breslauer

Filmer Rudolf Breslauer legde hem in het voorjaar van 1944 vast op celluloid, al werkend aan een kas voor Gemmeker. Dat Laufbaum in de Westerborkfilm – inmiddels opgenomen in het UNESCO Memory of the World Register – voorkwam, was enkele jaren na de oorlog al bekend. Helaas ging de informatie verloren wie de Oostzaanse vluchteling tussen de in beeld gebrachte bouwvakkers was.

‘I recognize uncle Jo’

Op 6 juni 2023 werd dat euvel rechtgezet. Op die dag ontving ik een mail uit Berkeley, Californië. Laufbaums nicht Amalia (1947) schreef: ‘I recognize uncle Jo in the following frames.’ Waarna ze gedetailleerd de bijna veertig seconden benoemde waarin Josef Laufbaum volgens haar zichtbaar was.

Amalia is een dochter van Leon en Leonora Laufbaum, eveneens Holocaustoverlevenden. Begin 1952 kwam ze in contact met oom Josef. Dat contact zou tot midden jaren zestig in stand blijven. ‘He was instantly recognizable in the video frames listed in my first email’, schreef Amalia in een tweede mail. En: ‘You can imagine my surprise and shock to see ” . . but who recognizes Josef Laufbaum . .?” in a random internet search! And then I was amazed to see an actual video of Josef in the camp!’ Ze typeerde haar oom, met wie ze als puber het contact verloor, als ‘vriendelijk’ en ‘zachtaardig’. Dat hij in 1975 op 69-jarige leeftijd overleed, was haar niet bekend.

Naamloos

De meeste van de honderden in beeld gebrachte joodse gevangenen zijn nog altijd naamloos. Slechts een enkele keer wordt er iemand uit de anonimiteit gehaald. Toen de onderzoekers Koert Broersma en Gerard Rossing in 2021 de identiteit van dertien joodse Westerborkers wisten te achterhalen, was dat wereldnieuws. In 2022 kwamen daar drie namen bij. En nu kan Josef Laufbaum dus ook aan die namenlijst worden toegevoegd.

De volledige (ingekleurde) Westerborkfilm is hier te zien. Josef Laufbaum, de man op de ladder, is zichtbaar vanaf 1.02.47. Verspreid over dit artikel heb ik een paar screenshots van hem geplaatst.