De Amsterdamse assistent-jurist Johan (‘Han’) van Lom verraadde in januari 1945 de top van de Nederlandse illegaliteit, in een poging zijn vriendin Tjodina (‘Ini’) Tymstra uit de handen van de Sicherheitsdienst te krijgen. Zowel Ini als Van Loms vrouw Cornelia (‘Non’) schreef over die roerige periode. De liquidatie van de verrader, het lot van zijn slachtoffers (onder wie Walraven van Hall); het komt allemaal aan bod in de verhalen van de hartsvriendinnen Non en Ini. Een feuilleton op basis van hun teksten, met soms wat duiding en aangevuld met foto’s uit familiearchieven en tekeningen van Ini Tymstra.
Deel 1: De aanloop.
Deel 2: De arrestatie.
Deel 3: Blijven of niet?
Deel 4: Een nieuwe arrestatie.
Deel 5: De verhuizing.
Deel 6: De noodwoning.
Deel 7: De buren.
Deel 8: De angst.
Deel 9: Winterse armoede.
Deel 10: Ziekte en kou.
‘Kort en klein’
(Ini Tymstra, februari 1945:) ‘Vanmorgen hadden we geen van tweeën zin om op te staan. ’t Was zo koud en regenachtig en in bed zo lekker warm. We hebben heel lang liggen praten. Maar eindelijk moesten we er toch eens uit en moest Han helaas aan ’t hout hakken. Dat is een beroerd werk, hoor, en je kunt merken dat ’t Han moeite kost. Dat merken ze beneden blijkbaar ook, want ineens hoorden we buurman roepen: “Hé, buurman, daar ken je niks van, ik kom wel effe.” En zowaar, even later kwam hij al boven en nam Han de bijl uit de hand en sloeg de hele boel kort en klein. Han slaakte een zucht van verlichting en ging er lustig naar zitten kijken.’
‘Bij het weggaan zegt buurman ineens: “Zeg, zit je hier zomaar op de planken?” “Welja, waarom niet”, vraag ik verbaasd. “Dat’s toch veuls te koud!” Nee, dan had hij wel wat beters. Hij had nog ’n fijne rol teerpapier, van dat hele dikke! Dat kon je dweilen ook! Hij zou ’t wel es even halen. En inderdaad, daar kwam buur met ’n dikke rol teerzeil aanzeulen. Han bekeek ’t en zag dat ’t goed spul was. Ik dacht, dat zal wel duur zijn, want buur is een echte handelaar. “Zeg, maar wat moet me dat wel kosten, man?”, vroeg ik. “Ach mens, ben je gek. Ik heb ’t zelf toch immers ook gegapt!”, lachte buurman. En zo werden we in ’t complot genomen. Later kwam hij ook nog grote rollen verduisteringspapier brengen, want hij vond dat onze carbidlamp absoluut te veel uitstraalde. Hij wou ook daarvoor niets aannemen, alleen een cigaret, die gaat er altijd in.’
‘En zo werden we in ’t complot genomen.’
‘Tegenprestatie’
‘We hebben van onze buren wel erg veel plezier. Buurvrouw let op de bonnen, Bep en Wikkie halen al onze boodschappen en staan uren in de rij voor brood en kaas e.d. Buurman hakt ons hout en sjouwt de fiets naar boven en beneden en stalt hem in zijn eigen kamer. Als tegenprestatie verbindt Han alle mogelijke wonden en geneest zweren en ontstekingen. Verder laten we ons alle diensten rustig aanleunen. Garrit is onze noodhulp, die bovendien ’t hout sloopt en komt “buurten”. Volgens Han loopt alles uitstekend en houden we ’t zo nodig hier makkelijk tot ’t eind van de oorlog uit. Goddank houdt Han zich reusachtig en is zelden down. En áls hij ’t is, verzet hij zich er onmiddellijk tegen en gaat gauw een brief aan Non schrijven!’
‘Moffen’
‘Buurvrouw signaleert “Moffen” op de trap, ze moeten ons hebben. Han ligt in een minimum van tijd ónder de bedstee en buurman erin, al kreunend en hoestend. ’t Liep met een sisser af: Han hield er alleen wat vlooien van over.’
‘Buurman z’n hout wordt steeds lelijker. Hij hangt de hele dag bij de kachel en voelt zich beroerd, maar wil toch niet naar bed, hoewel de dokter heeft gezegd dat hij liggen moet. Wat zijn ze toch stom! Zelfs z’n poeiers wil hij niet laten halen. Han heeft z’n vrouw ’t recept afgetroggeld en is zelf de poeiers gaan halen. Buurman heeft ze inderdaad ingenomen ook.’
‘Wat zijn ze toch stom!’
Sandhoek
‘Hets, ga je mee naar de Sandhoek? Dat is ’t schilderachtigste plekje hier. Weet je waar ’t zijn naam aan te danken heeft? Vroeger legden de zandschepen hier aan, tenminste sinds 1634. 30 Juni van dat jaar werd er een keur uitgevaardigd, die bepaalde “dat alle sandponten, ’t sij datse geladen ofte gelost sijn, sullen moeten leggen aan ’t uijterste Eijlant bij het Blaauwe Hooft aan de Noordwestsijde van den steijger”. Je hebt hier een prachtuitzicht over ’t IJ.’
‘Hoe vind je dat stelletje klokgevels met dat ene trapgeveltje ertussen. Ik vind ’t altijd net mannetjes die kleumerig tegen elkaar aan geleund over het IJ staan te staren. Moet je die onderpuien zien met insteken en open trappetjes en daar die smalle halve deurtjes.’