De acht laatste (en zwaarste) oorlogsmaanden hield Dick Daalder een dagboek bij. De in Koog aan de Zaan wonende verzetsman was goed op de hoogte van de soms traumatische dagelijkse gang van zaken. Op Mei tot Mei publiceer ik in wekelijkse etappes zijn hele dagboek, met [ ] her en der wat duiding.
Zondag 22 april 1945
De onderwaterzetting van de Wieringermeer is een feit geworden. In de nacht van 16 op 17 april werd de inkwartiering te Wieringerwerf gewaarschuwd dat ze weg moesten, want dat de dijk werd opgeblazen. Dit bericht verspreidde zich ook onder de burgerbevolking. Officiële berichten kwamen er echter niet. Men kreeg weer hoop toen de NSB-burgemeester geruststellende berichten lanceerde. Dit kan te goeder trouw zijn geweest, omdat beweerd wordt dat de ingenieurs van de Waterstaat met de Duitsers onderhandelden over de draszetting van de Wieringermeer. Toen echter werden reeds doffe ontploffingen gehoord. De dijk werd vernield. Is het een vergissing geweest of hebben deze militaire autoriteiten zich willen schoonwassen van de verdenking dat zij medeplichtig waren aan deze misdaad. Waren zij soms bevreesd om oorlogsmisdadiger te worden.
De toevoer van graan en aardappelen uit de drie Noordelijke provincies is nu onmogelijk geworden. De Wieringermeer staat onder water. De Amsterdammers die nog wat binnen de stad willen brengen, wordt alles afgenomen.
Gisteren is de Oostelijke doorvaart van de Zaanbrug versperd, doordat de ondergrondse er een dekschuit liet zinken. De andere doorvaart is reeds sinds ongeveer oktober versperd door een locomotief die te water is gereden. Er gaan nog wel wat schuiten door de Zaan. Blijkbaar is de versperring niet geheel gelukt.
Woensdag 25 april 1945
’s Nachts wordt er veel geschoten door de Duitsers, die patrouilleren op niet-verduisterde ramen, op katten die miauwen en zolang het licht is op eenden in het veld.
Wij moeten ’s middags om 5 uur binnen zijn. ’s Nachts wordt er veel geschoten door de Duitsers, die patrouilleren op niet-verduisterde ramen, op katten die miauwen en zolang het licht is op eenden in het veld, kortom, er worden veel patronen vermorst. Ook Waterland wordt dras gezet.
Donderdag 26 april 1945
Er is iets wonderlijks aan de gang. De verovering van ons land is stopgezet. De Canadezen zijn voor de Grebbelinie blijven steken, hebben zelfs onder druk van de Duitse tegenaanval de Bommelerwaard weer ontruimd. Gisteren beweerden de Engelsen dat zij ons spoedig zouden komen helpen door hun bommenwerpers pakketten te laten uitwerpen voor de burgerbevolking. Seyss-Inquart heeft bekendgemaakt dat hij dit niet dulden zal. Toen is het bericht door de radio weer verzwakt. Het zal nog wel even duren voor de pakketten komen. Seyss-Inquart zegt dat de goederen per schip behoren te worden aangevoerd. Niettemin lijkt mij de toestand duidelijk. De verovering van ons land is gestopt, omdat de Duitsers hier in het Westen alles onder water zullen zetten. Men wacht af, men hoopt dat Duitsland, dat al voor 4/5 veroverd is, terwijl in Berlijn gevochten wordt, spoedig ineen zal storten, zodat een verdere vernieling van ons land niet nodig is.
Vandaag ben ik ondanks de fietsenvorderingen naar Nauerna gefietst. Daar worden tussen de schutsluis en het gemaal van de polder Assendelft door de Mongolen 6 of 7 grote gaten van 3 m. middellijn en tot aan het water of nog lager in de dijk gegraven. De modder wordt er met emmers uitgehaald. Ze gaan dus door tot aan het grondwater. Ook de polder Assendelft moet blijkbaar onder water gezet kunnen worden.
Zaterdag 28 april 1945
De dag der dagen nadert. Duitsland is bezig ineen te storten.
De dag der dagen nadert. Duitsland is bezig ineen te storten. De opmars der geallieerden vordert nu weer snel. Russische en geallieerde troepen hebben elkander bereikt. Berlijn is bijna in Russische handen. Mussolini is gevangen genomen toen hij trachtte naar Zwitserland te ontkomen. De opstand in Noord-Italië breidt zich uit. Het Duitse garnizoen en de Duitse vloot in Genua hebben zich overgegeven. In Zuid-Duitsland schijnt een opstand tegen het Hitler-bewind te zijn uitgebroken. radiozenders bestrijden elkaar. Hitler zou aan Engeland en Amerika hebben laten mededelen dat hij tegenover deze tegenstanders tot onvoorwaardelijke capitulatie bereid is. Daar Rusland hierbij uitgezonderd werd, hebben Engeland en Amerika dit aanbod niet aanvaard. Enkele dagen nog en dan volgt de ineenstorting.
Wat kan er hier nog gebeuren. Waarschijnlijk niet veel, want er gaan hier geruchten over een wapenstilstand tussen de Canadezen en de Duitse bezetting, een wapenstilstand die zich ook zou uitstrekken – aldus de geruchten – over de machten in het bezette gebied, de Duitse bezetting en de ondergrondse strijdkrachten. Als dit waar is dan betekent het dat er nu reeds een einde gekomen is aan de dreiging der rampen, het neerschieten van gevangenen, de onderwaterzettingen, de vernielingen van onze centrales. Dat betekent ook dat onze persoonlijke vrijheid begint te dagen. dat we niet meer bevreesd hoeven te zijn dat we als gijzelaars opgepakt zullen worden of dat er geschoten wordt omdat wij na vijven nog buiten zijn. Daarom ben ik vanavond tot half 9 blijven werken in de tuin. Slechts eenmaal ben ik weggedoken, toen er een politiebootje door de Zaan voer.
Een einde aan de bedreiging, dat betekent ook dat de fabrieken hier aan de Zaan gespaard blijven; dat betekent een geheel nieuw leven van vrijheid, vrije radio, vrije kranten, dat betekent een nieuw leven met zijn zorgen en moeite om ons land weer op te bouwen om de armoede te overwinnen, maar de historische zee van de bezetting, deze afschuwelijke tijd van angst en knechting zijn wij overgezeild, wij zijn er doorgekomen.
(Wordt vervolgd)