De acht laatste (en zwaarste) oorlogsmaanden hield Dick Daalder een dagboek bij. De in Koog aan de Zaan wonende verzetsman was goed op de hoogte van de soms traumatische dagelijkse gang van zaken. Op Mei tot Mei publiceer ik in wekelijkse etappes zijn hele dagboek, met [ ] her en der wat duiding.

Dinsdag 27 februari 1945

Later zullen de mensen zich afvragen hoe dit alles mogelijk is geweest. Hoe in een welvarend en beschaafd, althans geciviliseerd land het zo ver heeft kunnen komen. In Den Haag en Amsterdam is de sterfte driemaal zo hoog als normaal. De vuilnis wordt niet meer opgehaald en op de straten geworpen. In Amsterdam zijn gehele stadswijken waar de rioleringen verstopt zijn, omdat vanwege het watergebrek het niet meer mogelijk is om de wc’s door te trekken en de riolen daardoor ook niet meer doorspoelen en verstopt raken. De mensen moeten hun uitwerpselen in emmers brengen naar bepaalde plaatsen buiten de stad. Voor de oudere mensen is dat een onmogelijk zware taak, omdat ook van hen verlangd wordt dat zij tot 6 uur lang in de rij staan om hun rantsoentje brood, aardappelen of suikerbieten te halen.

Wel is het nu zacht voorjaarsweer, maar de brandstofnood is nijpend, omdat het weinige eten dat beschikbaar is toch over het algemeen gekookt moet worden. Steeds meer straten waar geteerde houtblokken als bestrating tussen de tramrails liggen, worden opgebroken. Men gebruikt kolen als brandstof voor de kachel.

In Amsterdam zijn zo vele kilometers trambaan van blokken ontdaan. In Den Haag, welke stad nu aanhoudend gebombardeerd wordt, heeft men geen gelegenheid meer de doden, ook zij die aan ziekte sterven, afzonderlijk te begraven, zodat men ze in massagraven legt. Zelfs voor fl. 1000,- kan men nog geen paard en wagen krijgen dat van Den Haag naar Wassenaar durft te rijden, omdat alle verkeer van Den Haag onder de spoorwegtunnel bij Wassenaar door moet. De omgeving van de tunnel ligt vrijwel voortdurend onder vuur van de Engelse vliegtuigen. Vele doden zijn daar reeds onder de voorbijgangers gevallen.

Er zouden nog meer verschrikkelijke dingen te noemen zijn en toch herleeft de hoop in de harten van vele Nederlanders, ook al zijn zij, zoals in Den Haag, gedwongen de afvalhopen na te zoeken op restjes etenswaren. Voor vele winkels hangt nl. de Zweedse vlag, vergezeld van die van het Rode Kruis. In die winkels kunnen wij onze bonnen inleveren voor het brood en de margarine van het Zweedse Rode Kruis. Als deze 100 gram brood op de gewone rantsoenen komt, is dat een grote steun.

Men beweert echter dat de Duitsers een equivalente hoeveelheid peulvruchten weghalen. Vanmiddag om 5 uur ging door de Zaan een rij slepen van 40 schepen van ieder wel 100 ton met kool en aardappelen; dat is 40.000 ton, waarschijnlijk bestemd voor Amsterdam en Den Haag. Een indrukwekkend en hoopvol gezicht; omdat de schepen direct op elkander volgden en een gesloten geheel vormden, was het inderdaad zeer indrukwekkend om te zien.

Zondag 3 maart

Toen ik gisteren tegen 8 uur van Wormerveer kwam fietsen, zag ik in het zuiden een lichtschijn zoals die vroeger boven de nog volop verlichte steden stond. Ik dacht aan IJmuiden. Misschien dat de Duitsers daar om de een of andere reden veel licht gebruikten. Vanmorgen is mij echter duidelijk geworden wat ik gezien heb. Den Haag stond in brand. De autospuiten van Zaandam en Wormerveer zijn er vanmorgen heengegaan, zoals in 1940 de Zaan hulp verleende bij de brand van Rotterdam. Zo is het nu in 1945 bij de brand in Den Haag.

Deze week krijgen wij ons Zweedse Rode Kruispakket, d.w.z. 1000 gr. brood, 125 gr. margarine en voor de kinderen nog 125 gram gort. Voor velen betekent dit de redding van de hongerdood.

(Wordt vervolgd)