De acht laatste (en zwaarste) oorlogsmaanden hield Dick Daalder een dagboek bij. De in Koog aan de Zaan wonende verzetsman was goed op de hoogte van de soms traumatische dagelijkse gang van zaken. Op Mei tot Mei publiceer ik in wekelijkse etappes zijn hele dagboek, met [ ] her en der wat duiding.
Donderdag 8 februari 1945
Verleden week is de procureur-generaal [Jan] Feitsma in Amsterdam doodgeschoten. Zaterdag werd in Zaandam de inspecteur van politie Willemsen [Franciscus Diedericus Willemse] eveneens vermoord. Maandag kwam de SD te Zaandam en wilde 10 gijzelaars umlegen. Na veel gepraat was dit van de baan. Dinsdagmorgen om kwart voor 8 naderden 20 auto’s met Groene Politie over de Hembrug Zaandam. 10 minuten later was een wijde omgeving rond de Burcht afgezet. Alle inwoners moesten op straat komen en bleven daar 5 uur wachten. Vrouwen en kinderen apart, mannen gesorteerd naar leeftijd. Later kwam de man van de Arbeitseinsatz Fräser er bij. Deze schoot alle mannen met een ouderwets Ausweis er uit. Mannen zonder Ausweis tot 50 jaar werden apart gezet en tenslotte per schuit naar Amsterdam afgevoerd. Dit waren er ruim 60. De autoriteiten van de SD, vooral [Willi] Lages, wilden per se 100 man hebben. Besloten werd om in plaats van fatsoenlijke mannen de 34 boeven te nemen die opgesloten zaten in de vroegere Vrijmetselaarsloge, later Kringhuis van de NSB en nu noodgevangenis [in de Zaandamse Stationsstraat]. Dit is een noodgevangenis, omdat de gevangenis te Haarlem, overvol met politieke gevangenen, geen boeven meer aanneemt.
Dit alles is beslist een overwinning voor burgemeester [Hendrik] Vitters en [Tonny] Jansen, de inspecteur van politie. Vooral ook omdat hierdoor de angst voor de noodgevangenis toeneemt. Minder mooi is dat in het afgezette gedeelte bij de huiszoekingen, die meer op een roverij van grote afmetingen op geld, sieraden, enz. leken, ook gevonden schijnen te zijn 5 radiotoestellen. Volgens burgemeester Vitters van NSB’ers: dar men later niet met zekerheid wist uit welke huizen de toestellen kwamen, heeft men deze aangelegenheid verder laten rusten. Een geheime drukkerij met stencils, clichés en portretten van Churchill en dergelijke en een radiozender, niet geheel compleet, afkomstig uit de R.K. pastorie [in de Oostzijde]. Men vreest dat het resultaat der huiszoekingen bij de SD de indruk gewekt heeft dat er in Zaandam nog wel meer te vinden is en de razzia’s herhaald zullen worden. Mogelijk zal dit echter niet zijn, want de 400 man die hier ingezet werden, bestonden uit een allegaartje van Groene Politie, Veldgendarmerie, Rode Kruis-soldaten, Oostenrijkers van de Wehrmacht, enz.
8 februari
De kranten spreken voortdurend van het komende offensief in het westen. Men verwacht het ten zuiden van Nijmegen. Zo stond er vanmorgen in de kranten, de strijd aan het westelijk front neemt van uur tot uur in hevigheid toe. Max Blokzijl zei enige dagen geleden: ‘Wij verwachten geallieerd offensief in het westen, dat ons dezelfde zorgen zal brengen als het Russische offensief in het oosten.’
In de Duitse radio wordt voortdurend gesproken van de geallieerde propaganda om het Duitse volk tot capitulatie te verleiden. Wij weten hier niets van dergelijke propaganda maar niettemin hebben ook wij de indruk dat Duitsland langzamerhand murw gebeukt wordt. Een aanval op Berlijn, waar de verwarring groot is door de meer dan 1 milj. vluchtelingen, met 5000 bommenwerpers die 15.000 ton bommen lieten vallen, moet wel verschrikkelijk zijn. Berlijn was gedurende uren een hel van scherven, rook en vuur, zei Radio Oranje. Verschillende Duitsers hebben hun auto gepakt en gezakt voor de uittocht dan en nacht klaar staan. Zij verwachten dat de evacuatie van ons land op korte termijn mogelijk is.
(Wordt vervolgd)