De acht laatste (en zwaarste) oorlogsmaanden hield Dick Daalder een dagboek bij. De in Koog aan de Zaan wonende verzetsman was goed op de hoogte van de soms traumatische dagelijkse gang van zaken. Op Mei tot Mei publiceer ik in wekelijkse etappes zijn hele dagboek, met [ ] her en der wat duiding.

Vrijdag 24 november

Seyss-Inquart heeft het verbod van vervoer van levensmiddelen over de Zuiderzee opgeheven, maar nu kunnen de schepen vanuit Groningen niet meer doorkomen, omdat de Engelsen de sluizen in sommige kanalen hebben stukgegooid en omdat de ondergrondse beweging in een ander kanaal schuiten met grind tot zinken heeft gebracht. Alles wat hier weggesleept wordt uit ons land aan eten, machines en inboedels wordt nl. over Delfzijl naar Duitsland verscheept, maar dat is voor een deel ook de weg waarlangs het voedsel nu weer naar het Westen aangevoerd moet worden.

‘Alles wat hier weggesleept wordt uit ons land aan eten, machines en inboedels wordt nl. over Delfzijl naar Duitsland verscheept.’

Het schijnt dat enige tijd geleden zich in Rotterdam een groot aantal mannen gemeld heeft, toen de Duitsers dreigden dat ze anders razzia’s zouden houden. De Duitsers spreken in dit verband van de aanmeldings-Freudigkeit van de Rotterdammers. In Den Haag hebben de Duitsers dezelfde methode geprobeerd, maar veel minder succes gehad. Radio Oranje zou naar aanleiding hiervan gezegd hebben dat de Hagenaars zich veel beter gedragen hebben dan de Rotterdammers. Het gevolg is geweest dat de Duitsers nu in Den Haag razzia’s begonnen zijn om de achterstand in te halen.

Bij Van Gelder & Zn. te Wormer worden alle electromotoren weggehaald, ook die uit de papierfabriek van Van Gelder & Zn. te Velsen, die met toestemming van de Duitsers naar Wormer waren geëvacueerd. Het gaat hier om ruim 100 electromotoren van allerlei typen.

De laatste berichten zijn dat er verborgen tussen 60 inboedels van geëvacueerden bij Van Gelder ook een voorraad levensmiddelen is ontdekt. Het gevolg is dat de directie en de staf van de papierfabriek te Wormer zijn ondergedoken. Wanneer deze personen niet binnen een week weer boven water komen, dan zullen de 60 inboedels worden verbeurd verklaard.

Zo staan wij hier aan de Zaan en eigenlijk ook overal elders bloot aan de meest afgrijselijke terreur en roverijen. De boel bij Van Gelder wordt weggehaald door werklui uit Amsterdam, die fl. 108,- per week verdienen, dat is ruim driemaal zoveel als bij een gewone ongeschoolde arbeider. Men verwacht dat de ondergrondse zich wel met dit geval zal gaan bemoeien. Waarschijnlijk een terreur uitoefenen op de kerels die de boel weghalen.

Van de week is nog iets merkwaardigs gebeurd. De garage van Geesink [Gesink] & Terweij heeft nog steeds een autobus, die werklieden naar de Hoogovens brengt. De Hoogovens leveren echter geen gas meer aan de omliggende gemeenten; wat er nu gemaakt wordt, geschiedt alleen ten behoeve van de Duitsers, althans zo schijnt de ondergrondse beweging geredeneerd te hebben. Van de week is door een aantal lui, gewapend met revolvers en machinepistolen, de Boschjesstraat, waar de garage is, afgezet en moest Geesink de autobus onder bedreiging op gang brengen, waarna de bezoekers met de bus zijn weggereden. Hun motief was: wij willen de Duitsers bij de vordering van deze autobus voor zijn. Wij zullen hem goed voor je opbergen.

‘Van de week is door een aantal lui, gewapend met revolvers en machinepistolen, de Boschjesstraat, waar de garage is, afgezet.’

Er worden in de laatste tijd ook weer veel binnenschepen gevorderd. Het gevolg is dat de schippers niet meer durven varen. De toevoer van aardappelen staat dan ook vrijwel stil.

Vandaag werd de Heer Gerrit Jan Honig 80 jaar. De medebestuurders van de Zaanse Oudheidkamer hebben gezorgd voor een verwarmende ontvangst in café Zaanzicht. Voor thee, bolussen, sherry en koekjes werd ook gezorgd. De speech die de voorzitter, J. Vredenduin, heeft gehouden is gedrukt op de persen van Evert Smit, die naar molen Het Pink werden overgebracht om door windkracht gedreven te worden. Verder werd er gezorgd dat er namens de Zaanse industrie een mand met levensmiddelen werd aangeboden. Dit is een overweldigend succes geworden, wat ook wel nodig was, want de Heer Gerrit Jan Honig had slecht voor zichzelf gezorgd, zoals dat met veel oude mensen het geval is. Ik geloof dat men de Heer en Mevrouw Honig een groot genoegen heeft gedaan door de zaak zo aan te pakken. Zij hadden geen kans gezien om anders de 100 mensen die kwamen thuis te ontvangen en zelfs een koekje te geven. Nu hadden zij er zelf geen drukte van en toch het volle pond van de glorie van deze dag.

Merkwaardig is het verhaal dat bij een aannemer in Alkmaar 1000 borden besteld worden met de Duitse tekst ‘Naar de Afsluitdijk’. Er zijn weer wat troepen in het Westen van ons land aangekomen. Zij zijn uitgeweken uit Brabant en ze moeten wat op verhaal komen. Grote gevechtskracht hebben zij niet.

Zondag 26 november 1944

‘Er zijn toch hoe langer hoe meer tekenen dat de Duitsers gedemoraliseerd worden.’

Er zijn toch hoe langer hoe meer tekenen dat de Duitsers gedemoraliseerd worden. Merkwaardig is bv. het volgende verhaal. Een Nederlander begaf zich naar de Euterpestraat [het hoofdkwartier in Amsterdam van de Sicherheitsdienst] om informatie in te winnen om een of andere zaak, een arrestatie of iets dergelijks, die bij de Sicherheitsdienst daar in behandeling was. De lagere instanties vertelden de Hollander dat een zekere X Sachbearbeiter was van die zaak. De Nederlander wist door te dringen tot X, die een tamelijk hoge piet was bij de Sicherheitsdienst. De Nederlander vroeg aan X of hij de bewuste Sacharbeiter was voor dit geval. X riep ontsteld uit: ‘Wer hat meinen Namen genannt, man soll keine Namen nennen, ich wünsche keine Rundfunkpropaganda.’ De Rundfunkpropaganda bestaat uit het noemen van de namen van oorlogsmisdadigers door Radio Oranje. Radio Oranje is tegenwoordig goed geïnformeerd. Zijn mededelingen van de details wekken ontzag en angst bij de SD en de overige Duitsers.

(Wordt vervolgd)