De acht laatste (en zwaarste) oorlogsmaanden hield Dick Daalder een dagboek bij. De in Koog aan de Zaan wonende verzetsman was goed op de hoogte van de soms traumatische dagelijkse gang van zaken. Op Mei tot Mei publiceer ik in wekelijkse etappes zijn hele dagboek, met [ ] her en der wat duiding.

Dick Daalder (Zandvoort, 8-4-1915) woonde tijdens de oorlog in Koog aan de Zaan. Hij was een broer van de omgekomen Alkmaarse verzetsman Abraham (‘Bram’) Daalder. ‘Dunne Dik’ staat in het boek De mannen van Overste Wastenecker afgebeeld middels een tekening van Gerrit Dekker (zie hieronder). Diverse archieven hebben het door Daalder geschreven document gekwalificeerd als ‘anoniem’. Het Regionaal Archief Alkmaar noemt de naam van de maker als enige wel. De volledige tekst krijgt de komende maanden, in etappes, een plek op meitotmei.nl.

Maandag 28 augustus 1944

Er is in de loop van de vorige week groot nieuws geweest. Roemenië is om, koning Michaël heeft de strijd van zijn troepen tegen de troepen van de Duitsers gelast. De Russen trekken snel het land binnen. Bulgarije zoekt naar vrede met Engeland. De Russen maken nog geen vorderingen bij hun aanvallen tegen Warschau en Oost-Pruisen.

Frankrijk. Parijs is nu bevrijd na een herleving van het verzet van de Duitsers. Generaal de Gaulle heeft een bezoek aan de hoofdstad gebracht. Toen hij door de Notre-Dame schreed om de hoogmis bij te wonen, werd er vanaf de galerij op hem geschoten en later op de Champs-Élysées schijnt dit nogmaals gebeurd te zijn vanaf de daken der huizen. Dit zijn fascisten, die zich niet willen overgeven en op deze wijze hun leven offeren. Het zijn de Amerikaanse tanks die ten slotte het weer oplaaiende verzet van de Duitsers hebben gebroken.

De Amerikanen hebben de Marne bereikt en zijn bezig om bij Trois [Troyes] een leger te vormen dat op zal rukken naar Metz en Duitsland. 600 auto’s per uur zouden zich bij dat leger voegen, dat komt overeen met 3000 man per uur. In 4 tot 5 dagen dus 300.000 man. Het is ongelooflijk. In de trein en overal wordt gesproken over de V2, het wapen dat de Duitse troepen de overwinning zal bezorgen. De meest fantastische berichten kan men horen, zo b.v. dat het een geweldige explosieve kracht zou hebben, omdat atomen daarbij worden gesplitst. Anderen weer vertellen dat het een soort vuurballen zijn, die aan parachutes hangen en in de grote omtrek alle zuurstof gebruiken, zodat de geallieerden de verstikkingsdood zullen sterven.

In de trein en overal wordt gesproken over de V2, het wapen dat de Duitse troepen de overwinning zal bezorgen.

Koninginnedag, 31 augustus 1944

De geallieerden zijn hun opmars naar het Noorden begonnen. Rouen en Reims zijn veroverd en in Soissons wordt gevochten. Dit schijnt het nieuws te zijn van deze laatste dag van het vierde oorlogsjaar. Vijf jaar geleden, ik herinner het mij nog, het bulletin van De Zaanlander, dat op zondagmorgen bij kapper v.d. Lingen hing. Als Duitsland zijn troepen niet terugtrok uit Polen zou Engeland zich beschouwen als te zijn in oorlogstoestand met Duitsland, welk weemoedig voorgevoel van alle ellende die Europa toen te wachten stond en toen de verwondering over de stilte die volgde na die oorlogsverklaring en de nederlaag van Polen en het verraad van Rusland.

Wel kwam toen de verrassing van de Fins-Russische oorlog en in maart 1940 de bezetting van Denemarken en Noorwegen. Het waren wel belangrijke gebeurtenissen, maar het strijdtoneel was zo ver weg. Het had zo weinig uit te staan met de grote strijd in het Westen, die eerst na acht maanden in al zijn verschrikkelijke felheid ook in ons land ontbrandde.

Hoe ontzettend veel nederlagen hebben de geallieerden moeten incasseren. Nederland, België, Frankrijk, Noord-Afrika. Eerst in 1941 kwam voor ons, aanvankelijk nog onbegrepen, het keerpunt, de revolutie in Joegoslavië, die de Duitse krachten gedurende korte tijd gebonden hield, zodat zij op 21 juni, een maand later dan de bedoeling was, eerst Rusland konden aanvallen. Toen de snelle opmars in Rusland, een onafgebroken reeks van overwinningen die toch in een nederlaag eindigde, omdat door het late begin en de plotselinge felle koude Moskou voor de Russen behouden kon blijven. Daarna in het voorjaar van 1942 de geslaagde aanval met parachutisten op Kreta, daarna de grote doorbraak aan het Zuid-Russische front, van de voet van de Kaukasus en tot aan Stalingrad.

Het behoud van Stalingrad was het keerpunt. Sindsdien zijn de Duitsers teruggedrongen. Noord-Afrika, dat eerst tot vlakbij Alexandrië in Duitse handen kwam, werd heroverd. Daarna de verovering van Italië, dat ongeveer een jaar geleden, in september 1943, capituleerde. Dan de landing in Zuid-Frankrijk. In Rusland leidden de Duitsers sindsdien nederlaag na nederlaag en dan volgde op 6 juni van dit jaar de grote invasie in Normandië. Binnen drie maanden is Frankrijk grotendeels bevrijd en de geallieerde legers rukken op naar de Belgische grens.

Ik hoorde een belangrijk bericht. Sockel [Ernst Friedrich Christoph (Fritz) Sauckel] zou in Kasteel Wassenaar een onderhoud hebben gehad, waarbij ook de Rijksminister van Arbeid, Dr. Lei, aanwezig zou zijn. Besloten zou zijn:
1e: alle jongens van 17 en 18 jaar worden hier te lande te werk gesteld.
2e: de ambtenaren tussen 19 en 45 jaar moeten voor 40% naar Duitsland.
3e: van de arbeiders tussen 19 en 45 jaar moet 50% naar Duitsland.
4e: deze maatregelen zullen niet worden gepubliceerd, omdat het publiek daarop verkeerd zou reageren. Men zal de mensen vangen door razzia’s en ze daarna wegvoeren.

Zondag 3 september

Zojuist werd er gebeld. Na enige weifeling heb ik de deur opengedaan. Het is 10 uur en wij moeten om 8 uur ’s avonds binnen zijn. Er was niets. Het bellen gebeurde op een eigenaardige manier, enige malen dicht achter elkaar met onregelmatige tussenpozen. Toevallig keek ik in de brievenbus: daar lag een met potlood geschreven briefje, luidende: ‘Amerikanen in Doornik, Charleroi, Namen, voorhoede waarschijnlijk reeds veel verder. Opstand ondergrondse legers in België gelast. Nederland moet zich nog rustig houden. Prins Bernhard opperbevelhebber van de Binnenlandse Strijdkrachten in Nederland. Deze moeten uitgerust worden met armbanden met het woord oranje er op. Kleur armbanden doet niets ter zake. Dit briefje verbranden.’

‘Dit briefje verbranden.’

Dit laatste heb ik, nadat ik het hierin overgeschreven heb, gedaan. Het is een geheimzinnig geval, maar het wordt begrijpelijk, omdat vanmiddag als een lopend vuurtje door het dorp ging: vanavond om kwart over 8 komt Radio Oranje met een belangrijke mededeling. Blijkbaar is het dit bericht geweest over Prins Bernhard en dat het volk zich rustig moet houden. Dat bericht vind ik verstandig. De gemoederen beginnen opgewonden te geraken.

Nu nog enige verdere berichten.
Vrijdag zou in Maastricht het kanongebulder der geallieerde voorhoede reeds te horen zijn geweest. De bruggen over de Maas bij Roermond zouden kapot zijn, zo ook bij Venlo. In Maastricht is het een ongeregelde bende vanwege het terugtrekken in wanorde van de Duitse troepen en de Rijksduitsers. Veel gewonden zijn in Brabant en de Betuwe aangevoerd. Maastricht is niet meer telefonisch te bereiken en waarschijnlijk ook niet meer per spoor. Op de stations staat dat reizigers die verder willen reizen dan Eindhoven met ernstige vertraging rekening moeten houden.

(Wordt vervolgd)