Geen politieke organisatie had tussen 1940 en 1945 zoveel doden te betreuren als de Communistische Partij van Nederland. Ruim duizend leden en sympathisanten stierven in een concentratiekamp, een gevangenis of voor een vuurpeloton. De naoorlogse CPN had dus alle reden om een uitgebreid in memoriam aan hen te wijden. Maar het gedenkboek dat de partij na de oorlog over de gevallen kameraden wilde maken, kwam nooit van de grond.
Brieven en foto’s
Kort na de bevrijding van Nederland ontwikkelde de CPN het plan om een gedenkboek te maken met de namen en foto’s van de omgekomen communistische verzetsstrijders, aangevuld met gegevens over hun verzetswerk. In partijblad De Waarheid verschenen oproepen om gegevens aan te leveren. Er kwam nogal wat binnen tussen 1945 en 1947: (afscheids-)brieven, foto’s, ingevulde formulieren en herinneringen van oud-strijders. Maar ook bezwaren van nabestaanden of andere betrokkenen tegen het opnemen van sommige kandidaten in de ‘erelijst’, zoals de partij het noemde.
(Afscheids-)brieven, foto’s, ingevulde formulieren en herinneringen van oud-strijders.
Uiteindelijk bleef er een collectie over met gegevens van 1001 mannen en vrouwen. Er ontbraken velen; niet iedereen kon worden getraceerd. Desondanks maakte de CPN een aanvang met het boek. Op 14 mei 1946 plaatste De Waarheid een oproep om te helpen bij het retoucheren van de ontvangen foto’s. Daarna werd het stil. De erelijst kwam er nooit. Wellicht dat de inmiddels ingetreden Koude Oorlog daarbij een rol speelde. Maar ook interne disputen, mogelijk voor sommigen minder vleiende informatie en/of twijfels over de juist- en volledigheid van de gegevens kunnen een rol hebben gespeeld bij het afstel.
Grote koffer
Hoe dan ook, op een gegeven moment is de gehele collectie in een grote koffer gestopt en ondergebracht op wat werd beschouwd als een ‘veilig’ adres. Alleen een paar ingewijden wisten van het bestaan. Pas in 1992, na de opheffing van de CPN, zag de koffer weer het daglicht. Sindsdien is de complete collectie in bruikleen bij het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG). Het duurde vervolgens nog achttien jaar voor dit archief openbaar werd.
In de Zaanstreek, waar de communistische partij relatief sterk was, maakten de nazi’s verhoudingsgewijs nog meer slachtoffers dan elders in Nederland.
In de Zaanstreek, waar de communistische partij relatief sterk was, maakten de nazi’s verhoudingsgewijs nog meer slachtoffers dan elders in Nederland. Met name het verraderswerk van Francisca de Munck-Siffels, tussen november 1943 en mei 1944, sloeg diepe bressen in het bolsjewistische ledenbestand.
Zaanstreek
Hieronder staan de verzamelde gegevens over omgekomen Zaankanters die CPN-lid waren of met de partij sympathiseerden. De lijst is echter niet compleet. Desondanks laten de ingevulde kaarten goed zien welke offers de communisten brachten in hun streven naar een gedenazificeerde maatschappij.
