De CPN-oproep om de joodse bevolking te steunen en het werk neer te leggen was dapper, maar ook naïef.
Dat de Zaanstreek een grote rol speelde in de Februaristaking van 1941 is alom bekend. In en om Zaandam legden minstens 15.000 mensen twee dagen lang het werk neer als protest tegen de in gang gezette jodenvervolging. En terwijl elders de staking al was gebroken ging die in de Zaanstreek door. Hanns Albin Rauter, de Generalkommissar für das Sicherheitswesen, meldde op 27 februari niet voor niets geërgerd dat het oproer overal op zijn einde liep, ‘behalve in het marxistische Zaandam’. Hij kon het weten; op die dag kwam hij hoogstpersoonlijk naar Zaandam om de weerstand de kop in te drukken. Zelfs nog in 1946 verklaarde Rauter dat Zaandam ‘politischer schwer’ was geweest en dat ‘de Zaanstreek in zeer sterke mate opviel door communistische acties’.
‘Staakt!!!’
Vrijwel iedereen kent het CPN-pamflet met de woorden ‘Staakt!!! Staakt!!! Staakt!!!’, waarvan ook een Zaanse versie bestaat. Veel minder bekend is de oproep die Zaandams middenstandspersoneel verspreidde dat met de beste wil van de wereld niet kon worden verdacht van communistische sympathieën. Keurig legden ze uit ‘als protest tegen de maatregelen genomen in strijd met de Nederlandsche Grondwet in staking te gaan en solidair te verbinden’.
Hun initiatief was ongelooflijk dapper. En ongelooflijk naïef. De oproep toont aan dat de Zaandammers -en de rest van Nederland- nog geen idee hadden van de nazistische wreedheid en de bereidheid om weerstand hardhandig te breken. Het winkelpersoneel eiste ‘ontwapening van de N.S.B.’ en ‘vrijlating van de ontvoerde Nederlanders’. Met dat laatste doelden ze op 427 uit Amsterdam gedeporteerde joodse mannen . Die zouden het concentratiekamp op één na geen van allen overleven, maar dat werd pas veel later duidelijk. En van ontwapende NSB’ers kwam het ook al niet.
Nadere studie
De oproep is ondertekend door een aantal personen van wie het interessant zou zijn om na te gaan hoe het ze de verdere oorlog is vergaan. Zijn ze in de illegaliteit beland (ik ken ze geen van allen, maar dat hoeft niets te zeggen)? Of hebben ze zich, als zovelen, neergelegd bij de Duitse hegemonie? De genoemde bedijven zijn wel bekend. Opvallend is dat er grote ondernemingen als Hema en V&D (van Duitse komaf!) tussen staan. En dat er relatief veel winkels zijn met joodse banden en/of eigenaars (Zaanl. Schoenhandel, Snoek, Drilsma, Kroonenberg, Presburg). Dit ene pamflet verdient, kortom, een nadere studie.
