Verhalen over de Tweede Wereldoorlog

De Zaanstreek als overtreffende trap

Sinds 2006 publiceer ik boeken en artikelen over de jaren 1940-1945. Dat levert steevast twee vragen op. Moet dat nou, nóg een oorlogsverhaal? En waarom gaat het steeds over de Zaanstreek?

Oorlogsboeken

Over de Tweede Wereldoorlog verschenen alleen al in Nederland duizenden boeken. De zwartste periode van de twintigste eeuw blijft schrijvers inspireren. Keer op keer duiken er gegevens op die leiden tot nieuwe bevindingen. Geen wonder: zelden was er een periode in de geschiedenis die én zo massaal het ultieme goed en kwaad toonde én zo uitputtend gedocumenteerd werd. Wie wil trachten de beweegredenen van de mens te doorgronden, kan zijn hart ophalen in de steeds toegankelijker oorlogsarchieven. Bovendien lijkt de belangstelling voor de bezettingsjaren nog altijd niet tanende. Films als Bankier van het verzet en De slag om de Schelde trokken honderdduizenden naar de bioscoop. Een boek als ’t Hooge Nest was niet uit de bestsellerlijsten te slaan en wordt inmiddels zelfs verfilmd. De regelmatig terugkerende vraag of het nou echt moet, nog meer oorlogsboeken, beantwoord ik dan ook met een volmondig ja.

Het eerste boek over de Zaanstreek tijdens de Tweede Wereldoorlog (1946)

Dan die tweede vraag. Bij veel – niet alle – van mijn publicaties over de jaren 1940-1945 speelt de Zaanstreek een rol. Ik ben overigens niet de enige die deze regio als decor kiest. Er zijn inmiddels enkele tientallen boeken uitgebracht over de Zaanstreek in oorlogstijd. En het eind is nog niet in zicht. Ik weet dat er op dit moment minstens vijf oorlogsboeken in de maak zijn waarin de voormalige gemeenten rond de Zaan figureren. Weinig gebieden in Nederland zullen kunnen bogen op zo’n immense stapel bezettingsliteratuur. Bovendien duikt de Zaanstreek regelmatig op in oorlogsboeken over elders te vinden personen en gebieden. Het is mede een indicatie van de rol die deze regio destijds had.

Weinig gebieden in Nederland zullen kunnen bogen op zo’n immense stapel bezettingsliteratuur.

Het uitzonderlijke

De redenen voor die schijnbare overvloed zijn volgens mij grotendeels gelegen in het uitzonderlijke. Laat ik die uniciteit illustreren aan de hand van een opsomming.

-SS-leider Hanns Albin Rauter verklaarde na de oorlog ‘dat de gehele Zaanstreek in zeer sterke mate opviel door communistische acties’.
-Nergens in Nederland deden verhoudingsgewijs zoveel mensen mee aan de Februaristaking als in de Zaanstreek.
-Die staking hield bovendien nergens zo lang aan als rond de Zaan.
-Van de slechts zes foto’s die wereldwijd bekend zijn met beelden van deze massale werkonderbreking zijn er vier in Zaandam gemaakt.

Februaristaking op de Dam (25-2-1941)

-De Zaandamse Artillerie-Inrichtingen waren de eerste oorlogsjaren de belangrijkste wapens- en springstoffenleverancier aan het Nederlandse verzet.
-De spin in het web van de Nederlandse illegaliteit, Walraven van Hall, woonde in Zaandam.
-Zaandam was de eerste Nederlandse gemeente die, in 1942, ‘Judenrein‘ werd gemaakt.
-De familie Strauss was bij mijn weten de enige joodse familie in Nederland die tussen 1940 en 1945 onder de eigen naam op het eigen huisadres kon blijven wonen.

De familie Strauss (1942)

-De allereerste gevangenen die uit Durchgangslager Westerbork ontsnapten, waren de drie leden van het Zaandamse gezin Pollak.
-Tijdens de Spoorwegstaking van 1944 legden de medewerkers van NS-station Zaandam als eersten in Nederland het werk neer.

Stof te over

Voeg daar aan toe het bovengemiddelde anti-nazistische verzet in de Zaanstreek, de vele Zaanse kopstukken in de landelijke illegaliteit, het relatief hoge aantal joodse onderduikers in de Zaanstreek, de bijzondere samenwerking binnen het Zaanse verzet die regelmatig de verzuiling ontsteeg, en de deelname van de Zaanse bevolking aan alle drie de grote werkonderbrekingen tijdens de oorlog (Februaristaking, April-meistaking, Spoorwegstaking) en de conclusie is getrokken: stof te over voor artikelen en boeken over de jaren 1940-’45 in de Zaanstreek.

De conclusie is getrokken: stof te over voor artikelen en boeken over de oorlog in de Zaanstreek.

In 2022 kwam er overigens een nieuw boek van me uit. Het speelt grotendeels tijdens de Tweede Wereldoorlog. De Zaanstreek vormt het decor. En ook hier geldt de overtreffende trap, in de persoon van hoofdrolspeelster Franci Siffels. In heel Nederland is namelijk geen andere vrouw te vinden die in de korte tijd die haar gegeven was zoveel mensen verraadde, met veelal dodelijke gevolgen.

Laatste boek?

Was dat mijn laatste boek over die zwarte periode? Nee. In het voorjaar van 2024 verscheen er eentje van zo’n tweehonderd pagina’s over de voormalige Zaandamse burgemeester Gé Franken, die voordien onder veel meer een verzetsstrijder van nationale importantie was. En in het najaar komt er een portrettenreeks uit over ruim zeventig markante Zaankanters waarin ik onder anderen een handvol illegaal werkers in het zonnetje zet. Om te beginnen.

U bent gewaarschuwd.

Waardeer dit artikel!

Als je dit artikel waardeert en dit wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand te houden.

ValutaBedrag





Plaats een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.