In februari 1940 maakt Herman Salomonson een film over de Nederlandse luchtverdediging. Nog hetzelfde jaar arresteren de nazi’s deze gedreven joodse journalist. In 1942 wordt hij ‘auf der Flucht erschossen’ in kamp Mauthausen.
Herman Salomonson (Amsterdam, 24-3-1892) geniet al jong bekendheid als schrijver, dichter en journalist. Hij klimt op tot de hoofdredactie van de Java-Bode. In die krant publiceert hij tussen 1923 en 1926 gedichten onder het pseudoniem Melis Stoke. Aan dit pseudoniem, een verwijzing naar de Middeleeuwse maker van een rijmkroniek, zal hij zijn verdere leven blijven vasthouden.
Eind jaren dertig is hij in Den Haag directeur van het Aneta Persbureau. Wanneer op 1 september 1939 de algemene mobilisatie ingaat, wordt ook Salomonson onder de wapenen geroepen. Als ‘reserve-kapitein voor Speciale Diensten’ krijgt hij een plek bij het Vrijwillig Landstormkorps Luchtafweerdienst. Hij geeft daar leiding aan een groep Luchtwachters.
Luchtafweerdienst
Zijn journalistieke vaardigheden kan hij tot op zekere hoogte kwijt bij het Centraal Luchtmachtbureau. Daar werkt hij als omroeper en verspreidt hij luchtwachtberichten. Maar hij doet meer. In deze korte documentaire uit 1939 is te zien hoe de Nederlandse Luchtafweerdienst oefent om eventuele luchtaanvallen van de Oosterburen het hoofd te bieden. Het scenario is geschreven door Melis Stoke. Onder zijn eigen naam tekent Salomonson ook voor de productie, samen met collega-reserveofficier L.C. Reedijk.
Op 8 oktober 1939 toont De Telegraaf Salomonson in militair uniform. Onder de kop ‘Kunstenaars in veldgroen’ portretteren ze hem, tekenaar Jo Spier en pianist Cor de Groot. Ze zijn alle drie gemobiliseerd. “De bekende schrijver Melis Stoke, wiens eigenlijke naam H.A. Salomonson is, heeft in dienst heel wat anders aan zijn hoofd dan in zijn artistieke leven in de burgermaatschappij”, concludeert het dagblad terecht.
“Melis Stoke heeft in dienst heel wat anders aan zijn hoofd dan in zijn artistieke leven in de burgermaatschappij.”
De documentaire, die eind 1939 verschijnt, smaakt naar meer. In februari 1940 komt de film Luchtgevaar! uit (hier te zien: deel 1 en deel 2). Op de aftiteling staan dezelfde namen als bij de eerdere productie: Melis Stoke als scenarist, Salomonson en Reedijk als producenten. De film wordt ten doop gehouden in Krasnapolsky. Prins Bernhard decoreert beide makers als beloning voor hun prestatie.
In de vroege ochtend van 10 mei 1940 is Salomonson te horen op de Nederlandse radio. Als omroeper van dienst geeft hij details prijs over de Duitse aanval op Nederland. De nazi’s nemen hem zijn ‘deutschfeindlich‘ handelen niet in dank af. Nog geen half jaar later, op 26 oktober, haalt de Gestapo hem op uit zijn Haagse woning. Hij wordt als Schutzhäftling – politieke gevangene – vastgezet in de Scheveningse strafgevangenis. Zelfs daar schrijft Salomonson door: opwekkende gevangenispoëzie voor zijn medegedetineerden.
De Duitsers kennen geen genade voor de joodse journalist. Hoewel hij zijn omroepteksten niet zelf heeft geschreven, wrijven ze hem de strijdlustige teksten uit mei 1940 wel aan. Dat hij joods is, werkt ook niet in zijn voordeel.
De Duitsers kennen geen genade voor de joodse journalist.
Op 7 oktober 1942 wordt Salomonson in Mauthausen vermoord. “Op de vlucht neergeschoten”, aldus de standaardleugen die in het Duitse concentratiekamp wordt gehanteerd.
Voor Herman en zijn zoon Hans – een in januari 1945 in concentratiekamp Fuhlsbütte vermoorde verzetsstrijder – zijn in 2019 struikelstenen gelegd voor hun toenmalige woning in Den Haag, de Laan Copes van Cattenburch 129.
