Westzaan heeft als enige van de voormalige Zaangemeenten geen oorlogsmonument. ‘En dat is niet gek, want er zijn in het dorp tijdens de Tweede Wereldoorlog geen slachtoffers gevallen’, schreef NH Nieuws op 9 december 2022. Maar is dat wel zo?

Dagblad Zaanstreek stelde het twee dagen voor NH Nieuws nog iets stelliger. ‘Westzaan is de enige voormalige Zaangemeente zonder vaste gedenkplaats voor de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. Die waren er ook niet in het lintdorp; precies de reden dat er nooit een monument kwam.’ Ingrid Jahn, de voorzitter van het Dorpscontact Westzaan en lid van het plaatselijke 4 meicomité, bevestigde die bewering: ‘De redenering was: er zijn destijds geen dodelijke slachtoffers gevallen, dan hoef je ook geen monument’, aldus Jahn. ‘Daar was toen weinig tegen in te brengen.’

Slachtoffer

Volgens mij is er wel degelijk iets tegen in te brengen. Ook Westzaan kende tijdens de Tweede Wereldoorlog minimaal twee dodelijke slachtoffers.

Ook Westzaan kende tijdens de Tweede Wereldoorlog minimaal één dodelijk slachtoffer.

Een flink aantal in Westzaan geborenen haalde overigens de bevrijding niet. Ze stierven door een Duitse kogel (Hermanus Rot, 24-4-1945), in een Jappenkamp (Cornelis Simon Grootes, 17-4-1945), in Sobibor (Barend van Thijn, 28-5-1943), in een Duits kamp (Ferdinand de Boer, 29-12-1944), in de Indische Oceaan (Gerrit Jan Vermeer, 18-9-1944) of bij een bombardement (Willem Christiaan Grootes, 22-11-1943). Zij hebben echter gemeen dat ze tijdens de Tweede Wereldoorlog niet meer in hun geboortedorp woonden. Tot zover kloppen de in Dagblad Zaanstreek en bij NH Nieuws gedane beweringen dus.

Machiel Schipper

Van één persoon is mij niet helemaal duidelijk of hij kort vóór zijn dood een Westzaans adres had. De in Westzaan geboren Machiel Schipper werd op 8 maart 1942 gearresteerd in Nederlands-Indië en stierf 2,5 jaar later in de Indische Oceaan. Op zijn door de Japanners gemaakte krijgsgevangenenkaart staat vermeld dat zijn ‘place of origin‘ Westzaan was. Bedoelden zij Schippers geboorteplaats of de gemeente waar deze importeur geregistreerd stond voor hij in Japanse gevangenschap belandde? Zijn laatst bekende Nederlandse adres was Westzanerdijk 315, op de rand van Zaandam en Westzaan.

Dirk Latenstein van Voorst

Een bijzonder verhaal is dat van Dirk Latenstein van Voorst. Ook hij zag het daglicht in Westzaan, op 3-6-1886. In 1926 verhuisde hij naar Wormerveer. Latenstein van Voorst werd employé op het Zweedse consultaat. Op 25-10-1943 zou hij aan ‘hartzwakte’ zijn gestorven in de gevangenis van Hamburg, waar hij inmiddels drie weken vastzat. Zijn familieleden meenden blijkbaar dat zijn band met zijn geboortedorp zeer hecht was. Een maand na zijn dood lieten ze Latenstein van Voorst ter aarde bestellen op de Algemene Begraafplaats in Westzaan.

Jan Tuijn

Van één oorlogsslachtoffer lijkt wel vast te staan dat hij niet alleen geboren en getogen is in Westzaan, maar daar ook woonde tot hij het slachtoffer werd van de Duitse bezetter. Jan Tuijn zag op 14-2-1910 het daglicht en stierf op 22-10-1943 in het Duitse Kassel. Daar werd deze ‘cartonnagewerker’ zes dagen later ook begraven, in een massagraf op het Anstaltsfriedhof. Op de kaart die de Oorlogsgravenstichting opstelde staat vermeld dat Tuijns laatstbekende adres Weiver 153 was. Daar woonde zijn vader. Jan Tuijn stond echter ingeschreven op het adres Weiver 43. Zijn weduwe Gesina Jantina de Lange bleef daar achter met hun elfjarige dochter. Jan Tuijns lichaam is na de oorlog verplaatst naar het Ereveld in Frankfurt am Main.

Op zijn OGS-kaart wordt ook vermeld dat Tuijn ‘gedwongen’ in Kassel verbleef. Vermoedelijk was hij een slachtoffer van de Arbeitseinsatz, die veel jonge Nederlandse mannen trof. Het Duitse Kassel was in de avond van 22 oktober 1943 het doelwit van 540 vliegtuigen van de Royal Air Force. Een massief bombardement verwoestte tachtig procent van alle gebouwen in de stad. Er vielen circa tienduizend doden door de bommen en de geproduceerde vuurstorm die door de stad trok. Onder wie dus ook dwangarbeider Jan Tuijn en vele andere Nederlanders. Daarmee is Tuijn voor zover mij bekend een Westzaner van wie onomstotelijk vaststaat dat hij als dodelijk slachtoffer in de jaren 1940-1945 kan worden geregistreerd.

Vermoedelijk was Jan Tuijn een slachtoffer van de Arbeitseinsatz.

Monument

Inmiddels worden er plannen ontwikkeld om toch een oorlogsmonument te realiseren in Westzaan. Hopelijk slaagt deze poging.

Aanvulling: Uit de reacties hieronder blijkt dat er – eveneens in oktober 1943 – een tweede oorlogsdode viel in Westzaan, de nog maar een jaar oude Margreetje Veenis. Ook zij verdient natuurlijk een plek op het plaatselijke herdenkingsmonument.