De vorige staatssecretaris van Defensie (en latere minister van Infrastructuur en Waterstaat), Barbara Visser, woont in wat vroeger de achtertuin was van ‘bankier van het verzet’ Walraven van Hall. Een van haar partijgenoten was een halve eeuw daarvoor minister van Defensie. Deze Hans de Koster trok in de oorlog op met… Walraven van Hall.
Henri Johan (‘Hans’) de Koster (5-11-1914/24-11-1992) leidde vanaf augustus 1940 de ondergrondse ‘Groep Peggy’. Die hield zich bezig met militaire spionage. De Leidenaar hengelde rapporten binnen bij hoge ambtenaren, op basis waarvan de Nederlandse regering in ballingschap voorbereidingen kon treffen voor de naoorlogse opbouw van het land. Zijn naar Engeland overgeseinde boodschappen werden zo goed ontvangen dat De Koster zelfs een eigen agent kreeg toegestuurd, Robert de Brauw.
De Brauw (alias ‘Pijpekop’) landde in de nacht van 7 op 8 augustus 1944 per parachute in Nederland. Hij meldde zich onmiddellijk bij zijn oude kennis De Koster. De geheim agent had een belangrijke boodschap bij zich: een machtiging van de Nederlandse regering voor het vaderlandse verzet om twintig miljoen gulden in te zetten ten behoeve van onder meer onderduikers. Na de machtiging te hebben overhandigd aan Jaap le Poole, de leider van spionagegroep ‘Dienst Wim’, legde die de afdruk van de microfiche voor aan Walraven van Hall. De regeringstoezegging hoorde namelijk toe aan de leider van het Nationaal Steunfonds (NSF), meende Le Poole. De overdracht vond net op tijd plaats. Het NSF had al tien miljoen besteed en de behoefte aan extra financiën was immens. Dankzij de machtiging had het steunfonds niet alleen de beschikking over een formele instemming met de activiteiten en uitgaven uit het verleden en voor de toekomst, maar ook een aanbeveling waarmee het een stuk makkelijker werd om extra gelden te verwerven.
Heel lang kon Rob de Brauw zijn ondergrondse werk niet verrichten. Nadat zijn zender was uitgepeild, op 14 oktober 1944, belandde hij in gevangenschap. Vanaf dat moment was ook Hans de Koster vogelvrij. Hij sloeg op de vlucht. Trekkend van adres naar adres probeerde hij de Duitsers voor te blijven. Uitgeput meldde hij zich bij Van Hall, die hij kende onder diens schuilnaam Van Tuyl. Van Hall hielp hem door deze turbulente periode. Medio 1945 legde De Koster zijn herinneringen aan die tijd vast.
Van Tuyl
“Een gesprek met Van Tuyl was altijd iets bijzonders. Een man die grote gaven paarde aan grote charme; een warme belangstelling voor iedereen persoonlijk. Hij zei: ‘Jij moet eens even op een heel rustige plaats zitten bij goede mensen. Ik ken je als de kalmte zelve en die indruk geef je me nu niet. Waar kan ik je het adres opgeven waar je naar toe kunt? Het is in de Zaan. Kom morgen op de Leidsegracht.’ [Dat was Van Halls illegale werkadres.] Voor diezelfde nacht had ik nog geen bed. Dit zou ook geregeld geworden (…) Die nacht sliep ik in een leegstaande kamer bij de Leidsedwarsstraat. Toen kreeg ik Van Tuyls adres. Ik fietste naar de Zaan, een kronkelig water. Vrijwel altijd denk je dat je tegen de wind in fietst. Voorbij de fabrieken van Verkade, olieslagerijen en restanten van rijstpellerijen, kwam ik in Zaandijk. Even voorbij de fabriek van Duyvis woont de chemische ingenieur van dit bedrijf, Boekenoogen, getrouwd met Geert, zonder kinderen. Het was een adres dat in alle opzichten goed beviel. Er werd geen woord gevraagd of te veel gezegd.”
Eindelijk kon Hans de Koster even tot rust komen. In tegenstelling tot Rob de Brauw zou hij de oorlog overleven. Mede dankzij Walraven van Hall en de aan de Lagedijk 46 wonende chemisch ingenieur van Duyvis en diens echtgenote, Hendrik Albert Boekenoogen en Geertruida Boekenoogen-van Maanen.
De Koster – eerder al staatssecretaris van Buitenlandse Zaken – schopte het in 1971 tot VVD-minister van Defensie in de kabinetten-Biesheuvel 1 en 2. In die functie gaf hij onder meer de aanzet tot de privatisering van de Artillerie-Inrichtingen in Zaandam (tijdens de oorlog een broeinest van verzet).
Barbara Visser stapte tot op zeker hoogte in zijn voetsporen. Ze werd in 2017 staatssecretaris van Defensie. Visser woont in het Zaandamse gebouw dat een plek kreeg in wat ooit de achtertuin was van de familie Van Hall. Eventjes raakten de oude en de nieuwe oorlogswereld elkaar op die paar vierkante meters grond waar Walraven, Tilly en hun drie kinderen vanaf 1940 gehuisvest waren, waar Hans de Koster contact legde en waar Barbara Visser dagelijks bivakkeert.
Op dit adres, Westzijde 42, bevindt zich sinds 2020 een appartementencomplex met de naam ‘De Bankier’. Op de zijgevel is sindsdien een citaat zichtbaar over Walraven van Hall (1906-1945): “Als Wally binnenkwam was iedereen in vijf minuten gelukkig.” Het is een eerbetoon aan de belangrijkste Nederlandse verzetsstrijder tijdens de Tweede Wereldoorlog. Ik denk dat Hans de Koster het had kunnen waarderen.
Een derde prominente VVD’er schopte het overigens in 1992, toen De Koster overleed, tot assistent-manager bij het eerdergenoemde Zaanse voedingsconcern Duyvis. Zijn naam: Mark Rutte. Maar dat is weer een ander verhaal.