Een anonieme verzetsman schreef voor de publicatie Bezetting en verzet aan de Zaan (1985) een verhaal over een overval op het Zaandamse bevolkingsregister. Dit verslag haalde het boek niet. Omdat het een aardig inkijkje geeft in de gang van zaken op 24 december 1944 plaats ik het hieronder alsnog, aangevuld met een paar foto’s.

Weihnacht

‘Door de SD werden in 1944 nog steeds gegevens uit de bevolkingsregisters geput. Om hieraan een einde te maken, werd besloten in december 1944 de registers van alle Zaangemeenten op hetzelfde tijdstip weg te halen. Omdat de Duitsers gesteld waren op hun Weihnachts-feest werd de datum vastgesteld op de zondag voor Kerstmis, ’s avonds 11 uur. Hier volgt een verslagje hoe de overval plaatsvond.

Het gemeentehuis werd permanent bewaakt door de zgn. hulppolitie.

Het gemeentehuis werd permanent bewaakt door de zgn. hulppolitie. Verder was er een rechtstreekse alarmverbinding met het toenmalige politiebureau aan de Vinkenstraat. Deze alarminstallatie moest buiten werking worden gesteld, omdat een confrontatie met de gemeentepolitie moest worden vermeden. Een ambtenaar van het GEB [Gemeentelijk Electriciteitsbedrijf] werd bereid gevonden de installatie tijdelijk onklaar te maken, door een zogenoemde controlebeurt te houden. Verder zou een medewerker van ons, die technisch ambtenaar was bij de PTT, zorgen dat de telefoonverbinding tussen 11.00 en 11.30 uur verbroken zou worden.

Er bestond een heel goede verhouding met een ambtenaar van het gemeentehuis en die zou er voor zorgen dat de sleutels van de kasten waarin de bevolkingsregisters waren opgepakt op een voor ons bekende plaats zouden worden gelegd. Tot zover was het eerste gedeelte geregeld.

Uniformen

Hierna werd een plan de campagne opgesteld. Er werd besloten dat twee mannen zich zouden kleden in het uniform van de gemeentepolitie. Ook een auto voor het vervoeren van het register naar een opslagplaats moest worden georganiseerd. Dit klinkt in deze tijd eenvoudig, maar particuliere auto’s waren er zeer weinig en die er waren, waren ondergedoken. Maar er kwam er één.

Er werd besloten dat twee mannen zich zouden kleden in het uniform van de gemeentepolitie.

Op de avond van de 24ste december kwamen we om plusminus 10.15 uur bij elkaar in de Volksbond in de Oostzijde.

Voor de bewaking werden drie ploegjes van drie man aangewezen, die per ploegje waren bewapend met één brengun en twee stens. Deze ploegen werden als volgt ingedeeld: één op de Zuiddijk voor Café Lammes, één op de helling (kluft) van de Prins Hendrikkade en één op de Zuiddijk bij de Zuiderkerkstraat. Ook de overige medewerkers waren gewapend met pistool of stens.

Om 10.45 uur vertrokken de twee “politieagenten” en vijf minuten later volgden de overigen, die zich opstelden in de steeg naast de winkel van Van Zijp. De “politiemannen” begaven zich in de steeg naar het gemeentehuis en belden aan. Op de vraag van de bewaking wat ze wilden, vroegen onze mensen zich even te mogen warmen, want het was koud. Er zat een ketting op de deur en deze kon dan ook niet verder open dan twintig centimeter. Onze mensen waren op de hoogte van het wachtwoord en toen hierom werd gevraagd, werd er prompt geantwoord ‘peer’. Daarop werd de deur geopend en konden onze “politiemannen” binnengaan. Het ontwapenen en boeien van de bewaking gaf geen moeilijkheden.

Jute zakken

Nadat de deur was geopend, werden eerst de drie ploegjes naar hun diverse plaatsen gebracht en daarna gingen de overigen het gebouw binnen. De kaartenbakken werden ontsloten en in een aantal meegebrachte jute zakken werden de bakken geledigd. Precies op de afgesproken tijd verscheen de auto met chauffeur en bijrijder; het was inmiddels 11.15 uur. Het had licht gesneeuwd en de gereden route was duidelijk zichtbaar. Maar gelukkig dooide de sneeuw iets later weer weg.

Nadat alle zakken in de auto waren gepropt, werden deze vervoerd naar een boerderij in de Engewormer.

Nadat alle zakken in de auto waren gepropt, werden deze vervoerd naar een boerderij in de Engewormer, waar ze zijn gebleven tot na de bevrijding. De alarminstallatie werd, zonder dat de geboeide mannen dit konden zien, weer aangesloten en ook werd om 11.30 uur de telefoonverbinding weer hersteld. De buitenbewaking werd opgeheven en iedereen ging welvoldaan huiswaarts.’