Zaandammer Egbert Veen verstuurde tijdens de oorlog ‘rondzendbrieven’. Het had de onderdirecteur van Verkade de kop kunnen kosten. ‘Voor een NSB’er nog niet zoo kwaad.’
Speciaals
Het Noord-Hollands Archief bezit een bijzondere collectie schrijfsels van het Zaandamse echtpaar Veen. Alida Christina Veen-Brons (Amsterdam, 24-11-1878) maakte tussen 1940 en 1943 in haar agenda aantekeningen over de oorlog, waarbij ze zich bepaald niet onthield van kritiek op de bezetter. De notities zijn als tijdsbeeld aardig, maar niet heel erg uitzonderlijk. Van dagboekaantekeningen als de hare zijn er in Nederland honderden, zo niet duizenden bewaard gebleven.
In ongezouten bewoordingen ging hij tekeer tegen de nationaal-socialisten en hun handlangers.
Haar echtgenoot Egbertus Veen Antoniezn. (Sneek, 24-1-1880) maakt er, soms bijgestaan door Alida, wel iets speciaals van. Hij ging tussen 1940 en 1945 door met een activiteit waarmee hij al vóór de Duitse inval bezig was: het aan familie en vrienden sturen van ‘rondzendbrieven’. In ongezouten bewoordingen ging hij tekeer tegen de nationaal-socialisten en hun handlangers. Het vaak één keer per week op papier gezette resultaat, bijna altijd een volgetikt A-viertje, vermenigvuldigde hij en stuurde hij naar zijn naasten. Als de nazi’s er ooit lucht van hadden gekregen, dan was Egbert Veen een zekere Todeskandidat geweest.
Famke
Beide Zaandammers, wonend aan de Provincialeweg 142, genoten flink wat bekendheid in de regio en zelfs daarbuiten. Onder het pseudoniem ‘Famke’ schreef Alida Christina stukjes in De Telegraaf en publiceerde ze brieven in boekvorm over haar gezinsleven. In 1931 richtte ze de Vereeniging voor Nieuw-Feministen op, die – in tegenstelling tot wat we tegenwoordig al snel zouden veronderstellen – actie voerde tegen een te vergaande onafhankelijkheid van de vrouw. Naar Alida Christina Veen is eind vorige eeuw een straat vernoemd in de Zaandamse wijk Westerwatering.
Egbert Veen wist zich op te werken tot onderdirecteur van Verkade en bleef het bedrijf vele decennia trouw. In zijn vrije tijd was hij onder meer voorzitter van De Zaansche Molen, president van de lokale Nutsspaarbank en bestuurslid van de Liberale Kiesvereeniging. Ook was hij medeoprichter van L.J. Veen’s Uitgeverij N.V. De Veens waren dus zwaargewichten, die vooral omgingen met de Zaanse notabelen en voor een kop koffie welkom waren bij de burgemeester.
Om het geheel wat te verluchtigen plaatste Egbert soms aan het eind een politiek getint ‘mopje’, uiteraard altijd gericht tegen de nazi’s.
Oorlog
In zijn rondzendbrieven nam Egbert Veen vanaf de meidagen van 1940 stelling tegen de bezettingsmacht en de NSB. Dat bleef hij, gesteund door zijn vrouw, vijf jaar lang doen, de risico’s van ontdekking op de koop toenemend. Het zijn goed geschreven, heldere teksten zoals ik in deze vorm geen equivalenten ken. Soms hielden mensen stiekem een dagboek bij waarin de Duitsers en hun trawanten gehekeld werden. Enkelingen gingen over tot de verspreiding van opruiende nieuwsbrieven en – later – kranten. De rondzendbrieven van het echtpaar Veen zijn hiervan een mengvorm. Ze bevatten zowel familienieuws als ‘frontberichten’. Om het geheel wat te verluchtigen plaatste Egbert af en toe aan het eind een politiek getint ‘mopje’, uiteraard altijd gericht tegen de nazi’s.
Basis
Voor degenen die van plan zijn om boeken te schrijven over de Zaanstreek in de Tweede Wereldoorlog is de collectie-Veen een uitstekende basis voor verdieping. Als voorbeeld voeg ik hieronder één (van de honderden) rondzendbrieven aan de ‘B.M.’ (Beste Mensen) toe.
2 gedachten over “De riskante rondzendbrieven van Verkade-directeur Egbert Veen”
Heeft hij ook niet meegewerkt aan lijvige boek De Zaanse .handel en nijverheid.
Ja, dat klopt.