Een klein jaar na de bevrijding beschreef de Koogse verzetsstrijder Dirk van der Veen zijn ervaringen in Amsterdam, Vught en Dachau. Het resultaat: een genuanceerd, eerlijk en nauwgezet verslag van zijn tijd als gevangene van de nazi’s.
In deel 1: Arrestatie en Amsterdam.
Onderduikers
Kantoorbediende Hendrik (‘Dirk’) van der Veen (Wormerveer, 15-5-1907) woonde tijdens de oorlog in de Irisstraat in Koog aan de Zaan, op nummer 57. Daar bood hij gastvrijheid aan enkele onderduikers, onder wie het 8-jarige joodse meisje Mirjam Bing. Vlak nadat zij in januari 1944 elders was ondergebracht omdat het bij het echtpaar Van der Veen te gevaarlijk werd, arresteerden Zaandamse rechercheurs op last van de Sicherheitsdienst Dirk van der Veen. Op 26 januari begon zijn helletocht langs de gevangenis in Amsterdam en de kampen Vught en Dachau-Allach.
Na de bevrijding inventariseerde het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie (RIOD) de ervaringen van oud-verzetsstrijders en voormalige gevangenen van de nazi’s. RIOD-medewerker Arie Treurniet – die vanaf 1946 de afdeling Onderzoek en Gevangenissen en Concentratiekampen leidde – vroeg onder anderen Van der Veen om zijn oorlogsverhaal op papier te zetten. Dat deed de Zaankanter begin april 1946, op bijna onderkoelde en soms zelfs relativerende wijze. Het maakt zijn verslag leerzaam en waardevol. In zijn uiterst genuanceerd weergave noemde hij zelfs kampmedewerkers die hem naar omstandigheden goed behandelden.
Amsterdam
In deel 1 van zijn in vieren geknipte verslag komen Van der Veens persoonlijke omstandigheden, zijn arrestatie en zijn verblijf in de Amsterdamse cellen aan bod. ‘Zeer onvriendelijk ontvangen, vooral door Hollandsche SS.’
Ervaringen
Koog a/d Zaan, 5 April 1946
Een eetschaaltje (menaschka in kamptaal), het laatste gebruikt in kamp Allach.
Mijne Heeren,
Naar aanleiding van het verzoek van Uwen Heer Treurniet hierbij allereerst een ‘kort’ verslag van mijn ervaringen als ex-politieke gevangene. Ik deel U nog mede, dat ik bereid ben eventueele door U gevraagde gegevens uit te werken, terwijl misschien binnen afzienbare tijd enkele meer uitgebreide schetsen ongevraagd Uw bureau zullen binnen dwarrelen. Dit echter zeer misschien. Verder zijn in mijn bezit:
Een eetschaaltje (menaschka in kamptaal), het laatste gebruikt in kamp Allach.
Roode driehoek (‘Winkel’) met nr. 68833 erboven, in de driehoek een H. (alleen op linnen), gedragen in Dachau.
Idem in aluminium, gemaakt in BMW-fabriek te Allach.
Gestreepte muts
Mes, gemaakt in bovengenoemde fabriek, en voor 3 sigaretten van een Rus gekocht.
Kantinekaart van Block 9 te Allach.
Gestreepte muts van de bekende kampkleeding.
Kaart voor opgave van eigendommen van Vught.
Opgave adreswijziging Havenstraat 6 (Amstelveenscheweg), Amsterdam.
Idem Concentratiekamp ’s Hertogenbosch (Vught).
Briefje: Auskunfte nur in Den Haag.
Kaart van Roode Kruis (Centraal Bureau Niad [Nederland Informatiebureau Arbeiders Duitsland] Nijmegen): Maak het goed (Allach).
Aluminium busje met deksel, gemaakt van 2 busjes gec.[ondenseerde] melk (in Allach).
Verder bij mijn repatrieering in Eindhoven ontvangen:
A.E.F. D.P. [Allied Expeditionary Forces Displaced Persons] Registration Record (Kaart met aanteekeningen, o.a. Medical Clearance Certificate).
Bewijs van bevrijde gevangene uit Dachau met verzoek om steun aan Gemeente. Distributiedienst, etc.
Levensmiddelenkaart van Evacuatiecentrum te Eindhoven.
Verlofbriefje om het terrein van Repatrieeringscentrum te verlaten.
Deze dingen wil ik eventueel op Uw verzoek tijdelijk afstaan voor tentoonstelling of voor fotografische doeleinden, mits teruggave gegarandeerd wordt en liefst afgehaald bij mij thuis (Schaaltje b.v. moeilijk te verzenden).
Biografische gegevens
Korte gegevens: Naam: D.[irk] v.d. Veen (Jr.). Irisstraat 57, Koog a/d Zaan. Geb. 15 Mei 1907. Amstelveenscheweg cel B 3/10, Vught No. 9171, Dachau/Allach No. 68833. Godsdienst: Vrij(zinnig) Katholiek.
In de nacht van 25/26 Januari 1944 gearresteerd door Zaandamsche recherche.
In de nacht van 25/26 Januari 1944 gearresteerd door Zaandamsche recherche, als gevolg van verraad van de in mijn illegale werk geholpen onderduiker Gerrit Dimmers, Westzanerdijk [192], Zaandam. (Deze is thans nog niet te vinden.)
Tonny Jansen
Leider van de arrestatieploeg was inspecteur [Tonny] Jansen van Zaandam. Na zeer scherp verhoor door Jansen en zijn vrienden de volgende dag op transport naar Euterpestraat, Amsterdam, na een broodmaaltijd. Geboeid met een lotgenoot, A. [Cornelis] Brinkman, thans ook uit Duitschland terug, per auto naar Amsterdam.
Amstelveenscheweg
Wachten in cel, waar me nog ontdaan van een misschien gevaarlijk lijstje met namen, dat niemand had gevonden. (Fijn gekauwd en door raampje gegooid dat op straat uitkwam). ’s Middags een zeer humaan verhoor door Duitscher, die bij het weggaan voor me opstond. Bij beide verhooren een lastige geheugenstoornis (voor de Duitschers). ’s Avonds in auto gepropt naar gevangenis Amstelveenscheweg.
Bij beide verhooren een lastige geheugenstoornis (voor de Duitschers).
Onvriendelijk
Zeer onvriendelijk ontvangen, vooral door Hollandsche SS, maar behandeling viel mee. Eten was goed, maar te weinig, iedere 14 dagen Roode Kruispakket van zeer goede inhoud. Tijd gekort met lezen, voordrachten houden (b.v. over muziek), zingen, voorlezen en praten.