Verhalen over de Tweede Wereldoorlog

De deportatie van de Wormerveerse familie Pais

De Duitse bezetter maakte in 1942 de Zaanstreek Judenrein. Zaandam was de eerste Nederlandse gemeente waar de joden verjaagd werden, Wormerveer volgde op 22 april. Van de 29 Wormerveerse ‘Volljuden‘ zouden er negentien de oorlog niet overleven, onder wie de vijf leden van het gezin Pais.

Abraham Pais en Grietje Drilsma trouwden op 8 mei in hun woonplaats Zaandam, maar verhuisden vijf jaar later met hun 3-jarige dochter Rebecca (‘Betty’) naar Wormerveer. Daar kwam in 1935 ook hun tweede dochter ter wereld, Ada. Ze gingen nog even naar Beverwijk, maar vestigden zich in 1938 aan de Insulindelaan 34, waar zoon Aäron werd geboren. Tijdens de bezetting was hun adres Zaanweg 29. Pais had op de Zaanweg 11a een pakhuis, naast het bekende pand Amsterdam. Hij handelde er in levensmiddelen, scheepsbenodigdheden en oud ijzer.

Abraham en Betty Pais in 1936.

Schepen

Een krantenfoto uit 1936 toont ‘de heer A. Pais, de bekende handelaar in scheepsbenodigdheden’ en Rebecca voor dit magazijn. Hij staat te midden van inventaris uit het op het Egmondse strand gelopen en vervolgens gesloopte stoomschip Drente. Bram ’tikte de partij curiosa deze week op den kop’. Boven de foto staat een half-Duitse tekst: “So endete eine (…) Sleepboot.” Bram stond ook bekend als sloper. Hij demonteerde onder meer de gashouder van Wormerveer. Verteld werd dat hij in de oorlog sloepen opkocht van getorpedeerde schepen, om ze voor hergebruik te verkopen. Met de buren ging hij er wel mee spelevaren op de Zaan. Kinderen die daar zwommen, gaf hij soms een reddingsvest uit zo’n sloep. In maart 1941 kreeg zijn zaak vanwege de ‘Arisierung’ van joodse bedrijven een zaakwaarnemer die de bedrijfsleiding overnam.

Betty Pais ging naar School B (na de oorlog Herman Gorterschool). Ze was er als joodse leerlinge vanaf september 1941 niet meer welkom. Met haar eveneens getroffen dorpsgenoten Mendelina en Hartog de Jong gaf ze ten afscheid alle leerkrachten een handje. Dat maakte indruk op de school. De joodse kinderen kregen daarna nog een tijd les bij Pais thuis.

Vertrek

Op 22 april 1942 moesten de joodse inwoners Wormerveer verlaten. Het gezin Pais kreeg echter toestemming om te blijven, misschien omdat hun bedrijf als ‘kriegswichtig’ werd gezien. Wormerveerder Klaas Zwart herinnert zich dat zijn vader Rebecca Pais in 1943 stiekem inschreef voor een zwemfeest in zwembad Het Zwet, onder de naam ‘Betty Zonderland’. Het feest verliep voor Rebecca zonder narigheden. Geholpen kan hebben dat badmeester Jan Kuijper verzetsman was.

De familie Pais moest op 3 januari 1944 alsnog naar Westerbork, bijna twee jaar na de andere Zaans-joodse inwoners. Ze liepen naar het station, met alleen hun handbagage bij zich. Abraham Pais lachte en riep: “Ik kom terug hoor.” Zijn zaak werd voortgezet door de vroegere knecht Anton de Grunt. Sommige eigendommen werden bij anderen in bewaring gegeven. Zo ontving de familie Corell (Dubbele Buurt 20) enkele schilderijen. Het magazijn ging over in de handen van een Treuhändler, een opkoper.

Auschwitz

Het gezin werd vermoedelijk op 25 januari 1944 in beestenwagens op transport gesteld. Moeder en kinderen werden drie dagen later in Auschwitz geselecteerd voor vergassing. Ook voor Abraham staan op de Holocaust-websites deze overlijdensdatum en -plaats vermeld. In de overlijdensakte in Wormerveer is echter een correctie aangebracht. Op 11 januari 1954 werd in de kantlijn geschreven: “Overleden op 31 december 1944 in Güntergrube in Polen.” Deze kolenmijn was een van de kleinere werkkampen van Auschwitz.

Op 15 april 2007 verscheen het door Pim Ligtvoet geschreven boek ‘Ik heb een heel tijdje niets van me laten horen. Joden in de Zaanstreek (1940-1945)’. Daarin is de oorlogsgeschiedenis vastgelegd van alle Zaans-joodse inwoners, alsmede van de meeste joodse onderduikers in deze regio. Bovenstaande tekst is een bewerking van een van de lemma’s uit dit boek.

Abraham Pais en Grietje Drilsma.

Waardeer dit artikel!

Als je dit artikel waardeert en dit wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand te houden.

ValutaBedrag