Nadat de Zaandamse NSB’er Johan Engel van de Stadt in mei 1945 werd vastgezet, begon hij gedichtjes te schrijven. Ze geven een interessant zicht op het leven achter het prikkeldraad van de ‘Sing-Sing’, zoals de gevangenis in zijn woonplaats door het leven ging. Op meitotmei.nl staan alle gedichten (met dank aan Peter Konincks), plus de nodige duiding.

Deel 2: ‘Een liedje van rechtvaardigheid’

Zelfbeklag

Jan van de Stadt was door zijn kortdurende NSB-lidmaatschap een kleine speler, maar wel een collaborateur.

Jan van de Stadt was door zijn kortdurende NSB-lidmaatschap weliswaar een kleine speler tijdens de bezetting van Nederland, maar wel een collaborateur. Iemand die steun gaf aan een moorddadig regime. Desondanks etaleerde de Zaandammer in zijn gedichten veel zelfbeklag en Calimerogedrag. Op 8 mei 1945 werd hij, als zovelen, uit zijn woning gehaald en twee maanden later wist deze houthandelaar nog altijd niet wat hem boven het hoofd hing. Die onzekerheid zou nog ruim een jaar aanhouden. Honderdduizenden Nederlanders werden verdacht van collaboratie en wachtten op een oordeel: werden ze voor de rechter gebracht of mochten ze straffeloos terug naar huis?

De mensen die de knoop moesten doorhakken konden het werk niet aan. Er waren simpelweg te veel mannen en vrouwen om over te beslissen, en zeker op korte termijn. Nederland was nog ontregeld en moest opnieuw worden opgebouwd en ingericht. Daardoor duurde het meestal erg lang voor er een eind kwam aan de ongewisse toekomst van gedetineerden als Jan van de Stadt. Uiteindelijk zou zo’n 60% van de verdachten er zonder veroordeling vanaf komen. Zo niet Van de Stadt. Maar daarvan had hij nog geen benul toen hij een gedicht schreef over zijn verlangen naar vrijheid.

13 juli 1945

Eén vogel in de hand

‘Dan bent U wat U wezen moet,
Weer Vrije Nederlander.’

Men zegt: één vogel in de hand,
Dat is niet om U te pesten.
Is beter als 10 in de lucht,
En altijd nog het beste.
Wat heb ik toch aan het gerucht,
Aan al dat veele praten.
Dat binnen 14 dagen een,
Ieder wordt losgelaten.
Tenminste dan de menschen hier,
Behalve de bandieten.
En niet alleen de mannen hier,
Doch ook nog veele grieten.
Dat zegt men maar, men zegt zooveel,
Men zou het gaarne willen.
Maar eerst moet ik hier buiten zijn,
Dan zou ik pas gaan gillen.
Gaan gillen niet alleen van vreugd,
Maar ook om andere dingen.
En ik zal als het even kan,
Mijn nieuwste lied gaan zingen.
Een liedje van rechtvaardigheid,
Zooals men het zou wenschen.
Een liedje dat dan altijd slaat,
En dan op alle menschen.
De eene vogel in Uw hand,
Als dat komt voor elkander,
Dan bent U wat U wezen moet,
Weer Vrije Nederlander.