Nadat de Zaandamse NSB’er Johan Engel van de Stadt in mei 1945 werd vastgezet, begon hij gedichtjes te schrijven. Ze geven een interessant zicht op het leven achter het prikkeldraad van de ‘Sing-Sing’, zoals de gevangenis in zijn woonplaats door het leven ging. Op meitotmei.nl staan alle gedichten (met dank aan Peter Konincks), plus de nodige duiding.

Deel 11: ‘Aan de strop ermee’

Kinderen

In onderstaand gedicht – niet voor het eerst gevuld met zelfbeklag en een gebrek aan schuldbesef – deed Jan van de Stadt het voorkomen alsof er in de Zaandamse districtsgevangenis alleen nog maar kleine vissen zaten; ‘brood-NSB’ers en ‘OW’ers’ [Oorlogswinstmakers]. Daarop valt het nodige af te dingen, zo wezen latere rechtszaken uit.

‘Deze kinderen kunnen door opvoeding weer tot gezonde en normaal Nederlandse opvattingen worden gebracht.’

Er was echter ook een groep ‘bewoners’ die er wel totaal onschuldig vastzat: de minderjarige kinderen van de verdachten. Op 15 mei 1945 berichtte dagblad De Waarheid over hen: ‘Voor de kinderen, die niet verantwoordelijk gesteld kunnen worden voor de daden van hun ouders, is een apart lokaal ingericht. Daar blijven zij verzorgd, zolang er voor hen geen onderdak is gevonden bij de burgerij. Deze kinderen kunnen door opvoeding weer tot gezonde en normaal Nederlandse opvattingen worden gebracht. Overdag mogen zij spelen op de speelplaats en wij kregen de indruk, dat zij het onder leiding van onze BS heel wat beter hadden, dan de kinderen, die door de geallieerden in Duitse kampen werden aangetroffen. Want de Nazi’s wisten zelfs kinderen niet te ontzien.’

Beklemmend

Dat laatste was waar, maar voor de jonkies in de Zaanse ‘Sing-Sing’ moeten de omstandigheden toch behoorlijk beklemmend zijn geweest. Gevoegd bij het feit dat velen na thuiskomst met de nek werden aangekeken en uitgescholden als ‘NSB-kinderen’ zou dat in de navolgende decennia leiden tot menig trauma. Jan van de Stadt voorvoelde dat en verwoordde het in onderstaand gedicht.

22 juli 1945

Sing-Sing

‘De menschen zouden werk’lijk graag,
Het heele stel zien hangen.’

Wanneer je zit in de Sing-Sing,
Achter de witte ruiten.
Begrijp je niet dat men je haat,
De menschen dan daarbuiten.
Die zouden graag de galg zien,
Om ’t kamp nu te vervangen.
De menschen zouden werk’lijk graag,
Het heele stel zien hangen.
Wat door de Duitschers is misdaan,
En door hen is misdreven.
Wat wrijven zij de menschen aan,
Zij staan thans naar hun leven.
Want dat er hier geen boeven zijn,
Alleen nog maar OW’ers.
De schuit van de ellende ligt,
Thans bij de NSB’ers.
En daarom aan de strop ermee,
Met deze Moffenvrienden.
Die aan de oorlog allemaal,
Toch schatten geld verdienden.
U lacht en denkt: De rijke man,
Die heeft men niet gegrepen.
Want die is juist precies op tijd,
Er tusschen uitgeknepen.
Die heulden met de Moffen mee,
Lieten zich dik betalen.
En stortten af en toe,
Voor ’t werk der illegalen.
Zoo werden zij er beter van,
En wisten zich te dekken.
En hoe het met ons land toeging,
Dat kon hun niet verrekken.
Zij lachen nu en zijn de man,
Ik kan zooiets niet prijzen.
Maar kinderen van de kleine man,
Die gaat men nu nawijzen.
Je vader zit in de Sing-Sing,
Heeft men gauw uitgevonden.
En zoo weet men het kinderhart,
Door dit geval te wenden.
Het kind begrijpt de wereld niet,
En kan het niet verzetten.
Hij snapt nog niet de theorie,
Van ’s wereld harde wetten.
Hij kent immers zijn vader en
Hij heeft er opgeslagen.
Al is de wereld nog zoo hard,
Het kind laat zich niet plagen.
Hij is geteekend door het feit,
Dat pa was NSB’er.
En ergens zit in de Sing-Sing,
Zijn vader de plebejer.
Het kind dat leert jong haten en
Al help ik het niet wenschen.
Verspeelt reeds met zijn kinderziel,
’t Vertrouwen in de menschen.
De wereld is voorgoed kapot,
En nooit meer te genezen.
Dit is het liedje van de dag,
Dat U heel goed moet lezen.
U snapt natuurlijk de moraal,
Ik schrijf dit onbewogen.
De menschen gunnen op deez’ aard,
Het licht niet in hun oogen.