Op 25 februari 1941 brak in Amsterdam de Februaristaking uit. De Communistische Partij Nederland had er toe opgeroepen, onder meer uit protest tegen de jodenvervolging. Een van de eerste Zaanse bedrijven waar die dag de neiging ontstond om ook het werk neer te leggen waren de Artillerie Inrichtingen in Zaandam.
Een flink deel van het A.I.-personeel wilde wel meedoen aan de Februaristaking. Directeur F.Q. den Hollander gooide echter roet in het eten. Hij verbood elke vorm van werkonderbreking. Op 26 februari was het tij echter niet meer te keren. De wapen- en munitiefabriek ging plat, net als veel andere Zaanse bedrijven. Een dag later was bijna alles alweer voorbij. Bij het Zaandamse munitiefabriek waren de ruim vierduizend arbeiders als vanouds aan de slag, onder meer door wapens te maken voor de bezetter.
Erkenning
Het duurde tot 1948 voor de stakers als zodanig werden erkend. Ze kregen het in februari 1941 ingehouden loon plus de opgelegde boete wegens werkverzuim alsnog terug. Zie de brief hieronder, die ik aantrof bij het Nederlands Instituut voor Militaire Historie.
Er zullen niet veel communistische werkers zijn geweest die konden profiteren van deze ‘geste’. De Koude Oorlog was inmiddels uitgebroken en de Artillerie Inrichtingen ontsloegen iedereen die als communist bekendstond. In 1950 schatte de AI-directie het communistisch aandeel op 5% van het totale arbeidspotentieel. De ‘goeien’ van 1941 waren verworden tot de ‘kwaaien’ van 1948. Het kan verkeren.
Ontslag
Overigens, tien dagen voor de Februaristaking in Amsterdam losbrandde, ontsloeg Frans den Hollander ‘in opdracht van de Wehrmachtsbefehlshaber in den Niederlanden‘ 28 ambtenaren en arbeiders ‘van Joodschen bloede’. Op de grotendeels joodse essencefabriek Polak & Schwarz na bestond er geen Zaans bedrijf met zoveel joodse medewerkers. De meesten zouden de oorlog niet overleven. Zie hier bijvoorbeeld het levensverhaal van de enige joodse werknemer die ten tijde van zijn ontslag in de Zaanstreek woonde, Isaak Poppelsdorf.
Op het A.I.-terrein – later Eurometaal – is nog altijd geen herinnering te vinden aan deze slachtoffers. Misschien iets om te regelen bij de herinrichting van het Hembrugterrein?