Het zijn intrigerende zinnen over Antonie Koster in Spionage, arrestaties en moord aan de IJssel: “Hij is een belangrijke pion in het verzet en is als instrumentmaker werkzaam geweest op de Rijks Artillerie Inrichting Hembrug te Zaandam. Daar weet hij – in zijn kunstbeen – springstof, munitie en gedemonteerde pistolen naar buiten te smokkelen.” Aan auteur Huub van Sabben kunnen we het helaas niet meer vragen; hij overleed eind 2020, kort na het verschijnen van zijn boek. Maar wie is Antonie Koster (Deventer, 23-9-1916/Sandbostel, 24-4-1945)?

Antonie Koster krijgt de sommatie om naar buiten te komen.

Op basis van het boek van Van Sabben en enkele online bronnen is een grofmazig beeld te vormen van Kosters arrestatie. Het strafdossier van de ‘foute’ opperwachtmeester Reinder Hiddink, die hem mede aanhield, vertelt de rest. Op één detail na.

Op woensdag 18 of donderdag 19 oktober 1944 verblijft Antonie Koster op de boerderij van J.M. Groot Lipman in het Overijsselse Diepenveen. Hij – lid van een verzetsfamilie – zit daar ondergedoken. Begin oktober is zijn broer Jan in Zwolle aangehouden door SS’er/NSB’er Hiddink en landwachter Christiaan Leonard Hansen. Hij wordt overgebracht Huize Louise in Deventer, een bolwerk van de Sicherheitsdienst. Jan heeft geluk. Hoewel hij illegaal werkt, weet hij zich vrij te praten. Na drie dagen mag hij het gebouw in vrijheid verlaten.

Brieven van onderduikers

De Duitsers vertrouwen hem blijkbaar toch niet helemaal. In de navolgende dagen bezoekt Hiddink enkele keren de familie Koster. Daar komen ze ook in contact met een andere broer, Wim Koster. Jan: “Ongeveer een week later werd hij door Hansen en Hiddink, terwijl hij op weg was van de boer waar hij heen geweest was naar huis, gearresteerd. Mijn broer Wim was bij de Posterijen te Deventer en hij had verschillende brieven bij zich van onderduikers die hij bezig was te bezorgen.”

Behalve deze brieven vindt Hiddink bij het fouilleren ook een foto van Antonie Koster. “Ik heb toen gezegd dat het een kameraad van mij was uit Zeeland. (…) In de late avond [een week later] kwamen Hiddink en Hansen bij mij in de cel en Hiddink vroeg mij toen nog eens waar Antonie Koster was. Hij zei tegen mij dat als ik het zei vrijgelaten zou worden. Ik zei daarop dat ik het niet wist en dat als ik het wel zou weten het nog niet zou zeggen. daarop zei Hiddink: ‘Je hoeft het niet te zeggen, want ik weet toch wel dat hij bij Groot Lipman in Diepenveen zit.'”

“Je hoeft het niet te zeggen, want ik weet toch wel dat hij bij Groot Lipman in Diepenveen zit.”

Sandbostel

Wanneer Neuengamme wordt ontruimd – de geallieerden naderen in rap tempo – moeten de gevangenen lopend naar andere kampen. Antonies groep vertrekt richting Sandbostel. Of hij daar ooit aankomt is een raadsel. Vanaf het moment dat hij vertrekt uit Neuengamme ontbreekt elk spoor. Het Rode Kruis houdt het er op dat hij op of rond 24 april 1945 is gestorven.

Antonie Koster was sociaaldemocraat en, net als de rest van zijn familie, fel gekant tegen de nazi’s. Online is terug te vinden dat hij met zes andere kinderen bij zijn ouders woonde aan de – niet meer bestaande – Deventer Kolkweg 27a. De leerling-opticien was verloofd met slagersdochter Gerritje Achterkamp. Het gezin Koster verborg in hun bescheiden woning drie door Antonie gebrachte joodse onderduikers. Antonie hield zich ook bezig met gewapende acties. Tot het dus mis ging, medio oktober 1944.

“Broer Anton had bij de Hembrug geleerd hoe hij moest omgaan met springstoffen.”

Deventer ligt een flink eind van Zaandam, waar Antonie gewerkt zou hebben bij de Artillerie-Inrichtingen. Dat moet dan in de eerste oorlogshelft geweest zijn; daarna woonde hij in de stad waar hij geboren en getogen was. Op de website van het Etty Hillesum Centrum wordt gemeld dat in 1942, vermoedelijk na verraad, een collaborerende politieman onderzoek verrichtte bij de familie Koster, omdat ze heimelijk naar de Engelse radio luisterden. “[Moeder] Gerrigje gaf als smoes dat ze kwamen omdat haar oudste zoon Anton, die eerder bij Hembrug in Amsterdam werkte, daar ontslagen was en nu bijgeschoold moest worden.” Dat de ‘Hembrug’ niet Amsterdams, maar Zaans was, is een foutje van het Etty Hillesum Centrum. Dat schrijft ook nog: “Broer Anton had bij de Hembrug geleerd hoe hij moest omgaan met springstoffen. Hij heeft herhaaldelijk met anderen (waaronder zijn verloofde Gerritje Achterkamp) aanslagen gepleegd op de spoorlijn Deventer-Zutphen.”

Wie weet meer?

Het maakt nieuwsgierig naar het verblijf van Antonie Koster bij de Artillerie-Inrichtingen (‘Hembrug’) in Zaandam. Hield hij zich daar inderdaad bezig met verzetsactiviteiten? Waar woonde hij? Smokkelde hij inderdaad wapens en munitie in zijn beenprothese van het fabrieksterrein? Werd hij tijdens de oorlog ontslagen en zo ja, waarom? Noch het strafdossier van Reinder Hiddink, noch de andere geraadpleegde bronnen geven hierover uitsluitsel.
Aanvullende gegevens zijn daarom van harte welkom via info@schaapschrijft.nl.