In 1942, ’43 en ’44 verlieten ruim 100.000 joodse gevangenen Westerbork per trein, met als bestemming een buitenlands concentratie- of vernietigingskamp. Een paar honderd gedetineerden onttrokken zich aan deportatie door het Durchgangslager in Drenthe te ontvluchten. Maar wie waren dat?
Dat er tussen 1 juli 1942 en 12 april 1945, toen het kamp werd bevrijd, slechts een kleine minderheid probeerde om te ontsnappen aan Durchgangslager Westerbork had meerdere redenen. De bewaking ter plaatse uiteraard. Het dreigement dat na een geslaagde ontsnapping de achterblijvers zwaar zouden worden gestraft, met om te beginnen de familie van de vluchter. Het ontbreken van een onderduikadres. De hoop dat een Sperr tot uit- of afstel zou leiden. En de onwetendheid over het aanstaande lot in kampen als Auschwitz en Sobibor.
Men moest dan ook wel heel wanhopig of vastberaden zijn om Westerbork op heimelijke wijze te verlaten. Vast staat dat slechts een paar honderd joodse gevangenen er in slaagden om de buitenwereld te bereiken en daar – soms overigens slechts tijdelijk – in relatieve vrijheid te leven. Zij kropen voorbij de prikkeldraadversperring van het kamp. Kochten zich vrij. Werden met hulp van buitenaf naar buiten gesmokkeld, in de kamptrein of per auto. Wandelden met een brutale smoes voorbij de bewaking. Keerden niet meer in het kamp terug na een verlof. Slaagden er in om dankzij vervalste papieren (deels) ‘ontjoodst’ te worden en zo ontslag uit het kamp te bewerkstelligen. Of wisten een bed te verwerven in een ziekenhuis buiten het Lager, van waaruit ontsnappen relatief makkelijk was.
Jacques Presser hield het in zijn standaardwerk Ondergang op 210 joodse gevangenen die wisten weg te komen uit Westerbork. Zijn collega Loe de Jong nam dat getal over in Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog: “Er zijn in totaal tweehonderdtien Joden uit Westerbork gevlucht: honderddrie-en-vijftig in de periode juli ’42-september ’43, zeven-en-vijftig nadien. Daarmee bedoelen wij dan Joden die het kamp binnengevoerd waren om gedeporteerd te worden. Er waren anderen die, bijvoorbeeld in opdracht van de Joodse Raad, in het kamp werkzaam waren en dan van tijd tot tijd naar hun woonplaats konden terugkeren: zij konden, als zij dat wensten, wegblijven en dat deden verscheidenen (hoevelen, weten wij niet).”
In het door Herinneringscentrum Kamp Westerbork in 2003 uitgegeven boekje Een gat in het prikkeldraad wordt gesteld dat het door Presser en De Jong genoemde aantal ‘aan de te lage kant’ is. De auteurs waagden zich overigens niet aan een ander getal. Dat deed Wils ’t Hart wel, in haar waardevolle afstudeerscriptie Ik zou in mijn tranen willen wegzwemmen (2003). Zij kwam tot een aantal van meer dan driehonderd vluchters, die ze veelal bij naam noemt. Wel telt zij een aantal gevangenen mee die uit de transporttrein wisten te vluchten, en dus niet rechtstreeks uit Westerbork ontkwamen. Frank van Riet ging in zijn boek De bewakers van Westerbork tussen Wils ’t Hart en Loe de Jong/Jacques Presser zitten. Hij hield het op 230-300 ontsnappingen.
In onderstaand overzicht noem ik de tussen 1 juli 1942 en 12 april 1945 uit Westerbork ontsnapte personen van wie ik de personalia op meerdere plekken kon terugvinden. De belangrijkste bronnen zijn de dag- en nachtrapporten van de politie in Assen en een (incomplete) NIOD-lijst met ‘vermiste personen’ (archiefnummer 250i, inventarisnummer 1024). Ook zijn er relevante gegevens gevonden in andere archieven, in een aantal boeken en dankzij het nijvere speurwerk van Frieda Voorhorst en An Huitzing. Bij de inventarisatie heb ik de honderden vluchtelingen buiten beschouwing gelaten die tussen Westerbork en de concentratie- en vernietigingskampen uit de deportatietreinen wisten te ontkomen. Wel heb ik de mensen meegeteld die het kamp af en toe mochten verlaten om elders werkzaamheden te verrichten en vervolgens niet meer terugkeerden naar Westerbork. Ook zij sloegen in mijn optiek op de vlucht voor een erger lot.
Het overzicht is chronologisch. De genoemde data betreffen de dag van vermissing – zoals meestal gemeld door de politie – of, indien bekend, de dag van ontsnapping. Waar mensen de oorlog niet overleefden – bijvoorbeeld omdat ze na hun ontsnapping weer werden opgepakt -, is naast hun sterfdatum ook de overlijdenslocatie vermeld.
Onderstaand overzicht van inmiddels 371 ontsnappingen uit Westerbork is uiteraard niet volledig. Aanvullingen en correcties op onderstaande namenlijst zijn dan ook welkom via info@schaapschrijft.nl. Wel graag met bronvermelding.
1942
Mei of juni 1942: Arthur Rath (22-1-1919/1-9-2017)
3-7-1942: Aron Leo Knopf (14-7-1913/Auschwitz, 30-9-1942).
7-7-1942: Echtpaar Nandor Pollak (2-8-1890/24-5-1960) en Elsa Pollak-Goldmann (8-10-1899/28-1-1977) met dochter Dorrit Pollak (24-11-1922/maart 1986).
14-7-1942: Siegfried Wreszynski (10-11-1893/24-12-1954).
31-7-1942: Abraham (‘Abri’) Smoiro (25-3-1908/9-10-1970).
Na juli 1942: Pools echtpaar (namen onbekend).
Na juli 1942: de heer Fransman.
Na juli 1942: NN.
9-8-1942: Siegfried Kurt Baschwitz (Offenburg, 2-2-1886/6-1-1968).
16-8-1942: Willem Melkman (31-12-1921/26-12-2001).
23/24-8-1942: Arnaud van Gelder (30-3-1915/27-1-1997).
Najaar 1942: Leopold Reens (25-5-1914/Monowitz, december 1942).
Tussen 11-9-1942 en 23-9-1943: Aäron Boeken (31-5-1914/19-11-1983).
24-9-1942: Echtpaar Franz Anton Barbiers (16-10-1908/na 1978) en Betje Barbiers-van de Kar (2-3-1921/Auschwitz, 10-5-1945).
Rond 25-9-1942: Josephina van Messel-Aardewerk (25-8-1894/3-6-1981).
28-9-1942: Abraham Bronkhorst (18-6-1886/Overveen, 15-8-1944).
Oktober 1942: Abraham Appelboom (17-7-1917/Sobibor, ).
Begin oktober 1942: Abraham (‘Bram’) Drukker (5-3-1912/4-11-1987).
2-10-1942: Louis Berkelouw (31-1-1892/Midden-Europa, 31-8-1943).
3-10-1942: Jacques Jessurun (9-1-1918/23-4-1995).
Tussen 3-10-1942 en 6-11-1942: Salomon Rubens (9-1-1914/2007).
4-10-1942: Barend Nopol (1-6-1905/Auschwitz, 28-2-1943).
8-10-1942: Meijer (‘Menno’) Denneboom (14-10-1923/4-11-1992).
8-10-1942: Israël (‘Ies’) Denneboom (3-8-1920/3-11-2013).
8-10-1942: Meijer Caneel (3-9-1907/23-8-1990).
8-10-1942: Mozes (‘Maup’) de Leeuw (3-8-1915/Sobibor, 2-7-1943).
9-10-1942: Onbekende man.
10-10-1942: Bernard Kellerman (14-10-1901/Sobibor, 9-4-1943).
10-10-1942: Simon Bachrach (6-6-1916/19-6-2011).
12-10-1942: Maurits (‘Maup’) Wolff (1-11-1919/na 1946).
Op/rond 12-10-1942: Herman Mozes (15-7-1913/12-4-1985).
Op/rond 12-10-1942: Liepman Mozes van Coeverden (17-1-1897/3-4-1982).
13-10-1942: Elias Corper (13-6-1920/Auschwitz, 28-2-1943).
13-10-1942: de broers Jacques van Gelder (29-7-1923/13-11-1986) en Israël (‘Iwie’) van Gelder (4-9-1920/Midden-Europa, 31-3-1944).
13-10-1942: de broers Benjamin David Bachrach (2-8-1921/27-6-1989) en Mozes (‘Maurits’) Bachrach (17-11-1917/14-10-1944).
13-10-1942: Nico Menco (1-6-1918/Sobibor, 2-7-1943).
15-10-1942: Levi Serlui (29-5-1896/12-2-1974).
Medio oktober 1942: Alexander Gans (26-5-1916/20-3-1999).
15-10-1942: Hans Fraenkel (3-4-1903/na 1947).
16-10-1942: Echtpaar Abraham (‘Ab’) van der Linden (6-9-1911/22-5-1999) en Mirjam van der Linden-Springer (22-7-1916/15-7-1986).
16-10-1942: Jacques Wallage (1-2-1904/23-10-1975).
16-10-1942: David Brandon (19-12-1889/12-6-1949).
Op/rond 17-10-1942: de broers Joseph Salomon Gokkes (8-1-1899/2-12-1961) en Marcus Gokkes (16-5-1896/10-2-1969).
27-10-1942: Adolf Vomberg (2-12-1893/23-3-1966) met zoon Salomon Vomberg (15-4-1920/29-5-1970).
29-10-1942: Salomon Jo Braaf (7-8-1909/17-9-1984).
Waarschijnlijk november 1942: David Fierlier (Rotterdam, 18-3-1906/Midden-Europa, 9-5-1945).
November 1942: Emanuel Fresco (23-3-1905/1-1-1970).
5-11-1942: Alfred Israëls (18-10-1924/28-9-1989).
5-11-1942: Hulda Elisabeth (‘Bep’) Turksma (11-5-1917/21-9-1987).
5-11-1942: Nathan (‘Nan’) Minco (16-8-1924/16-11-1970).
Na 7-11-1942: Abraham Stodel (30-12-1914/na 3-8-1983).
Na 7-11-1942: Philippus Knorringa (10-12-1891/26-1-1973) en Betje Knorringa-Druijf (20-6-1900/Mildam, 12-3-1944).
8 of 9-11-1942: Roosje de Jong (12-11-1898/Auschwitz, 27-8-1943) met zoon Emil Andries Gobes (11-6-1926/2003).
Op/rond 15-11-1942: Jacob (‘Jaap’) Worms (16-3-1912/19-3-1982).
Tussen 20-11 en 5-12-1942: (Minimaal) twee onbekende kinderen.
December 1942: M. Rootveldt.
December 1942: Albrecht Kirstein (6-2-1908/Sobibor, 16-4-1943).
December 1942: Avi Magid (1928/mei 2002) en zijn moeder.
1-12-1942: Hartog (‘Harrie’) Worms (27-6-1904/11-5-1977).
6-12-1942: Sally Barzelaij (24-9-1916/24-5-1991).
7-12-1942: de broers Hartog de Lange (8-4-1886/26-4-1964) en Aäron de Lange (18-5-1903/Auschwitz, 11-9-1943).
10-12-1942: Walter Noach (4-2-1925/ 23-1-1946).
11-12-1942: Izaac Sternfeld (14-5-1897/Auschwitz, 15-12-1942).
23-12-1942: Goedman Kesing (28-3-1905/Auschwitz, 3-8-1943).
28-12-1942: Mozes Suskind (4-3-1887/na 1945)
Eind december 1942: Johanna Sophia Vos (1-3-1904/Auschwitz, 14-1-1943).
1943
Waarschijnlijk 1943: onbekend echtpaar.
1943, datum onbekend: Jacob van Gelder (2-4-1905/11-11-1967).
1943, datum onbekend: Cato van Volen (23-4-1914/12-3-2008).
1943, datum onbekend: Salo Meijer.
1943, datum onbekend: Lore Polak (22-11-1919).
1943, datum onbekend: Lore Süsskind.
1943, datum onbekend: Regina Grelinger (12-12-1888/21-1-1971).
1943, datum onbekend: Jan le Grand (1927).
1943, datum onbekend: Alexander Bobbe (13-3-1905/Auschwitz, 31-8-1944).
Begin 1943: Emanuel Mendels (22-10-1893/Sobibor, 9-4-1943).
1-1-1943: Levy Drielsma (21-11-1883/20-7-1965).
Begin januari 1943: Kurt Max Ehrlich (22-8-1924/6-4-1983).
9-1-1943: Sophia (‘Sia’) Hendrika de Vries (23-11-1923/na 1986) en haar vriend Wolfgang Wiener (23-5-1920/na 1986).
18-1-1943: George Werner Zwillenberg (12-11-1918/april 2011).
21/22-1-1943: Emil Glücker (6-8-1920/na 1945).
Begin februari 1943: Jacob (‘Jaap’) Abraham Trompetter (28-12-1914/27-6-1971).
16-2-1943: Ernest Elie Frank (2-4-1915/5-6-1998).
16-2-1943: Jechiël Roselaar (14-8-1920/Sobibor, 21-5-1943).
18-2-1943: Eugen Suschny (20-10-1895/2-1-1973).
18-2-1943: Gottfried Pop (3-7-1909/18-4-1981).
Waarschijnlijk maart 1943: Jacob Eduard (‘Jacques’) van de Rhoer (13-4-1904/na 1997).
9-3-1943: Emanuel Slier (26-1-1893/8-9-1948).
17-3-1943: Eduard van de Rhoer (17-7-1908/10-6-1994).
17-3-1943: Henri René Kahn (12-10-1888/12-4-1970).
30-3-1943: Salomon Pop (8-10-1907/Sobibor, 16-7-1943).
5/6-4-1943: Echtpaar Emanuel Moffie (2-6-1920/11-4-1992) en Sophia Francisca Moffie-Zetter (11-5-1919/1-2-2006), en Vedig Sedler (Zetter?).
6-4-1943: Sylvia de Levier (ongeveer 1925/na 1947).
9-4-1943: Salomon Nebig (17-6-1923/Nederland, 10-4-1943).
10-4-1943: Leofried Durlacher (7-3-1923/27-10-1998).
26-4-1943: Hartog de Boer (2-11-1916/Sobibor, 7-5-1943).
26-4-1943: Siegfried Louis Natkiel (9-9-1926/na 1945).
27-4-1943: Meijer Swaab (5-11-1926/Midden-Europa, 21-1-1945).
30-4-1943: Leo Weil (17-6-1922/2019).
6-5-1943: Carl Lewin (19-3-1897/18-3-1958).
10/11-5-1943: Aäron (‘Nol’) Wallage (24-9-1924/11-10-1987).
10/11-5-1943: Lion Wagenaar (25-11-1916/na 1956).
10/11-5-1943: Maurits Jacob Vles (28-6-1906/2-3-1970).
11-5-1943: Salomon Samson Meyer (28-12-1910/5-12-1986).
18-5-1943: Jacob van Straten (19-6-1911/Sobibor, 28-5-1943).
25-5-1943: Benedictus Boas (9-7-1897/24-7-1945).
25-5-1943: Barend Fresco (30-5-1901/Auschwitz, 31-5-1944).
26-5-1943: Hans Lindenbaum (21-10-1932).
27-5-1943: Echtpaar Marcus van der Hoeven (8-5-1911/na 1945) en Sientje van der Hoeven-van der Ham (22-3-1905/na 1945) met dochter Jetje (10-12-1934/na 1945) en zoon Leon (9-6-1936/na 1945).
29-5-1943: Gottfried Cosman (31-3-1914/Sobibor, 11-6-1943).
29-5-1943: Iris Harriët Eisendrath (5-5-1915/Auschwitz, 3-9-1943).
Eind mei/begin juni 1943: Ingeborg (‘Inge’) Steyer (Berlijn, 9-1-1924/na 1945).
Juni 1943: Marianne (‘Jannie’) Sarphati(e) (27-10-1908/19-1-1993).
Juni 1943: Maurits Sarphati (Amsterdam, 29-6-1905].
Juni 1943: Gertrud (‘Trudel’) van Reemst-de Vries (22-11-1914/7-6-2007).
7-6-1943: Levie Salomon Israëls (5-1-1916/na 1969).
7-6-1943: Johan Ernst Polak (3-7-1911/Auschwitz, 17-9-1943).
8-6-1943: Robert Abraham (‘Bob’) Levisson (27-12-1913/25-12-2001).
8-6-1943: Jacques Cohen (12-3-1923/Midden-Europa, 31-8-1944).
16-6-1943: Hendrik Jacobus Cornelis Bout (14-10-1918/Midden-Europa, 31-8-1944).
28-6-1943: Sara Emma Paulina Polak-Schwarz (18-12-1900/27-2-1969) met haar zoons Robert (‘Rob’) Leopold Polak (13-11-1925/Amsterdam/12-12-2020) en Johan Bertus Wouter Polak (12-11-1928/25-5-1992).
28-6-1943: Henriette Antoinette Polak-Schwarz (7-11-1893/12-7-1974) met haar dochters Bettina Polak (23-3-1919/7-11-2009) en Annie (‘Ans’) Leontine Willy Polak (21-5-1924).
Tweede helft 1943, datum onbekend: de zusters Anna Barmhartigheid (19-3-1909/na 1986) en Alida Barmhartigheid (6-7-1911/9-10-1986).
Juli 1943: Sally de Jong (24-4-1914/Extern Kommando Buchenwald, 31-5-1945).
9-7-1943: Elisabeth Mendes Coutinho-Sarphati (3-4-1902/na 1992) en Salomon Mendes-Coutinho (7-10-1908/14-10-1976).
11/12-7-1943: Salomo Polak (6-6-1914/27-4-1977).
17-7-1943: Louis Marcus Peereboom (23-2-1918/14-10-2002).
17-7-1943: Isaac Mouwes (23-4-1905/28-12-1979).
17-7-1943: Henrietta (‘Henny’) van Voolen-Kastan (2-12-1908/20-11-1988) met dochter Georgine Betty van Voolen (1939).
19-7-1943: Bella Frieda Levy-Przyrowski (21-10-1922/18-7-1992).
21-7-1943: Sara van Thijn-Swart (9-1-1911/14-5-1976) met Eduard (‘Ed’) van Thijn (16-8-1934/19-12-2021).
21-7-1943: Echtpaar Max Paul Josef Gallasch (1-3-1900/25-8-1951) en Elsbeth Dina Gallasch-Kahlenberg (16-10-1902/13-3-1978) met hun kinderen Ursula (‘Ulla’) Emilie (12-12-1926/22-5-1993) en Heinz (‘Hans’) (20-4-1932/24-2-2019).
27/28-7-1943: Echtpaar Isaäc Wallega (2-8-1912/17-2-1953) en Margaretha Wallega-Vieijra (11-7-1912/na 1952).
Augustus 1943: Manfred Rübner (11-7-1924/Auschwitz, 31-3-1944).
6/7-8-1943: Twee onbekende vrouwen.
11-8-1943: Frank Schut (16-10-1904/Midden-Europa, 28-2-1945).
13-8-1943: Isaäc Arbeid (21-4-1886/14-8-1971).
14-8-1943: Max Windmüller (17-2-1920/Cham, 21-4-1945).
20/21-8-1943: Max Gruber (9-11-1921/1990).
23-8-1943: Echtpaar Salomon (‘Sal’) de Vries (4-6-1913/na 2009) en Rose Clara de Vries-Cohen (25-12-1911/2010) met zoon Leo (7-6-1941).
23-8-1943: Arno Friedmann (8-1-1900/Auschwitz, 28-1-1944).
23-8-1943: Herman Boasson.
23-8-1943: Onbekende man.
Najaar 1943: Echtpaar Jakob Fritz Marcan (14-3-1898/na 1949) en Lily Marcan-Heckscher (26-10-1903/1986) met hun kinderen Michael René Marcan (25-9-1930) en Klaus Martin Marcan (15-11-1931).
2-9-1943: Jenny Stern (5-5-1926/3-7-2020).
4-9-1943: Johanna Veronica Levy (4-9-1918/24-10-2009).
6-9-1943: Abraham Benjamin Konijn (30-5-1910/31-10-1971).
7-9-1943: Simon Maurits Hornman (4-12-1926/na 1997).
8-9-1943: Salomon de Jong (23-9-1920/na 1972).
8-9-1943: Abraham Kaas (1-9-1917/na 1951).
8-9-1943: Barend Waterman (1-9-1890/10-4-1948) en Henriette (‘Jet’) Waterman-Lopes Cardozo (7-2-1893/25-12-1955) met Chaja Waterman (24-9-1925/7-10-2007) en Maurits (‘Mautje’) Waterman (13-1-1928/27-10-2016).
9 of 10-9-1943: Jansje Erwteman-Frederikstadt (9-6-1916/7-6-1995)
10-9-1943: Mathilde (‘Tilly’) Bosman (11-3-1923).
10-9-1943: Sophie Marianne (‘Job’) Simons (23-8-1922/28-1-2017).
11-9-1943: Adolf Grünfeld (17-12-1901/3-8-1959).
11-9-1943: Ondrey Gerö (11-7-1890/na 1945).
13-9-1943: Fritz Klaber (6-11-1904/30-3-1986).
13-9-1943: Echtpaar Bernard Max Vromen (25-12-1911/11-9-1963) en Froukje Vromen-Cohen (10-12-1910/18-10-1983).
13-9-1943: Fritz Karl Kuraner (19-4-1908/na 1947).
14-9-1943: Günther Ernst Aronade (19-3-1918/Auschwitz, 13-2-1944).
15 of 22-9-1943: Lilly Kettner (2-4-1923/na 1990).
16-9-1943: Echtpaar Izaak de Vries (30-12-1888/18-11-1951) en Jetje de Vries-Goud (3-6-1887/16-4-1976).
17-9-1943: Ruth Karlsberg (8-5-1925).
17-9-1943: Rosey Eva Pool (7-5-1905/29-9-1971).
18-9-1943: Echtpaar Abraham (‘Ab’) Izak Roos (23-8-1910/22-4-1980) en Rosalie Roos-Asscher (17-3-1910/22-4-1990) met hun kinderen Jacob (9-3-1937) en Salomon (5-8-1939).
23-9-1943: Werner Stertzenbach (4-4-1909/10-7-2003).
Vóór 24-9-1943: Max Ferman en echtgenote.
25-9-1943: Echtpaar William (‘Willi’) Schönland (23-12-1915/27-7-2011) en Mathilde (‘Tilly’) Schönland-van Weerden (13-5-1918/15-11-2006).
29-9-1943: David Sluizer (20-12-1875-2-3-1964).
Eind september/begin oktober 1943: David Rosenbaum (15-2-1925/Auschwitz, 1-1-1945).
Eind september/begin oktober 1943 (eerste ontsnapping): Martin (‘Uffi’) Uffenheimer (18-6-1922/1985).
1-10-1943: Hannelore Cahn (27-11-1923/maart 2014).
4-10-1943: Ludwig Boll (10-12-1911/2-12-1984).
4-10-1943: Hans Nussbaum (27-3-1911/na 1946).
6-10-1943: Georg Lodewijk Witjas (2-8-1899/25-8-1976).
6-10-1943: Ella (‘Elly’) Schwarz-Lek (4-9-1902/9-3-1991) met haar zoons Leopold Schwarz (1-12-1924/na 1978), Paul Schwarz (1-5-1927/16-8-2006) en Dick Adolf Schwarz (28-11-1931).
12-10-1943: Hartog van der Goen (13-3-1901/Midden-Europa, 2-5-1945).
14-10-1943: Abraham de Kadt (4-2-1868/25-1-1951)
17 of 18-10-1943: Onbekende man.
18-10-1943: Echtpaar Hermann Eisner (16-10-1897/1977) en Camilla Eisner-Spira (1-3-1906/na 1946) met hun kinderen Peter Paul (1-12-1927) en Susanne (15-8-1937/januari 2003).
21-10-1943: Simon Lodewijk Wijnbergen (21-2-1940).
23-10-1943: broer en zus Salomon (‘Max’) Schrijver (20-2-1938) en Jeannette Schrijver (20-12-1936).
29/30-10-1943: Heinz Leopold (‘Herman’) Speyer (3-9-1911/na 1945).
Eind oktober 1943: Frederik Lodewijk Spier (12-3-1907/Bergen-Belsen, 20-3-1945)
9-11-1943: Jacob Cohen Rodriguez (1-8-1907/Midden-Europa, 31-7-1944).
15-11-1943: Benjamin Wolff (16-7-1906/na 1945).
19-11-1943: Daniël Santcroos (26-3-1906/30-7-1975).
19-11-1943: David van der Sluis (5-4-1910/4-10-1973).
24-11-1943: Frydryk Weinreb (18-11-1910/19-10-1988) en Esther Weinreb-Gutwirth met hun kinderen Hermine (24-8-1937), Hanna (Den Haag, 3-11-1938) en Salomon Elimelech (16-10-1942).
25-11-1943: Paul Romann (10-12-1913/Auschwitz, 31-5-1944).
3-12-1943: Jacob Karel Danneboom (2-8-1909/Auschwitz, 20-1-1945).
11-12-1943: Hartog Deen (4-9-1908/1-8-1973).
11-12-1943: David Hagenaar (15-10-1905/5-9-1980).
15-12-1943: Albert Salomon (26-1-1883/7-5-1976) en Paula Salomon–Levi (1-12-1897/17-4-2000)
Eind 1943: Frouke Dal-Abrahams (Monnickendam, 2-4-1917/3-5-1995)
1944
1944, datum onbekend: Siegbert (‘Bubi’) Pinkus (10-4-1921/na 1946).
1944, datum onbekend: Louis (‘Loek’) Kater (22-7-1938/10-10-2008).
5-1-1944: Elisabeth de Leeuw-Herzberg (10-11-1892/25-6-1991).
11-1-1944: Jozef Pool (29-8-1921/na 1945).
11-1-1944: Hermann Kellner (20-5-1921/2-9-1972).
17-1-1944: Onbekende man.
17-1-1944: Onbekende man.
19-1-1944: Hartog Roosnek (3-10-1915/8-10-1972).
19-1-1944: Herbert Schlaechter (18-1-1920/7-1-1988).
20-1-1944: Johanna Seys (24-3-1912).
20-1-1944: Betty Lewin (6-2-1912/na 1947).
20-1-1944: Tijsje Anna Blitz (7-12-1914).
23-1-1944: Barend Blitz (30-9-1900).
25-1-1944: Willy Hermine Benjamins (20-1-1912/23-4-1982).
2-2-1944: Marianne Elisabeth Hendrix (28-1-1939/3-6-2004).
2-2-1944: Paul Werner Siegel (28-1-1924/na 1996).
2-2-1944 (tweede ontsnapping): Martin (‘Uffi’) Uffenheimer (18-6-1922/1985).
8-2-1944: Rahel Karlsberg (17-7-1923/na 2009).
8-2-1944: Grete (‘Gretl’) Schramm-Pister (18-8-1921/na 1947).
9-2-1944: Jo Spier (11-2-1916/22-9-2009).
9-2-1944: Twee onbekende meisjes.
21/22-2-1944: Mary Florence Gomperts-Sanders (21-10-1890/19-8-1981).
24-2-1944: Barend Philip Gomperts (9-11-1886/21-1-1950).
25-2-1944: Herman Italiaander (12-9-1923/1-1-2014).
25-2-1944: Frits Siegfried Siesel (17-2-1925/na 1945)
Maart 1944: Onbekende man.
Echtpaar Franz Karl Sinek (6-9-1898/na 1946) en Hilde Sinek-Freudenberg (6-12-1898/na 1946) met zoon Ralph Herbert Sinek (25-3-1924/29-1-1998).
3-3-1944: Werner Ernst Hirschfeld (26-4-1920/16-3-1986).
3-3-1944: Lotte Wahrhaftig-Siesel (16-4-1926/na 1955).
3-3-1944: Franz Pollak (30-12-1918).
3-3-1944: David Dolsch.
3-3-1944: Walter ?.
3-3-1944: Onbekende persoon.
3/4-3-1944: Willem Herman (‘Wim’) de Rooij (28-6-1921/Amsterdam, 5-1-1945).
6-3-1944: Abraham Coronel (4-3-1915/22-6-1983).
6-3-1944: Max Cahn (1-12-1894/Flossenbürg, 30-1-1945).
8-3-1944: Echtpaar Elias Vlessing (9-2-1896/24-7-1970) en Johanna Vlessing-de Miranda (30-5-1903/17-12-1990 ) met hun kinderen Philip (1929/2012), Ronald (5-5-1931/3-1-2011) en Hans (30-12-1934/25-9-2017).
22-3-1944: Onbekende man.
23-3-1944: Echtpaar Julius Werner Reutlinger (14-11-1921/1987) en Gella Reutlinger-Simon (25-12-1921/na 1950).
28-3-1944: Ruth Rischel Fleischer-Haar (12-11-1919/4-7-1994).
28-3-1944: Walter Kaiser (10-10-1920/na 2002).
1-4-1944: Bertha de Haas (12-1-1870/21-12-1948).
1-4-1944: Klara van Essen-van Rhijn (16-5-1896).
1-4-1944: Elsa Jessurun d’Oliveira (14-12-1913/1-5-1998).
4-4-1944: Sophia Meijer-Philips (5-5-1868/1955).
3-5-1944: Salomon Aron Gazan (9-2-1904/Wilhelmshafen, 9-1-1945).
4-5-1944: Israël Landa (28-5-1911/na 1951).
19-5-1944: Herman Salomon Dormits (31-12-1926/na 1963).
Zomer 1944: Willy.
Tweede helft 1944: Johanna Kroonenberg (27-12-1917/na 1992).
1-6-1944: R. Baas (17-5-1909).
6/7-6-1944: Horst (‘Hans’) Kerpen (19-10-1930/27-3-1993).
Juli of augustus 1944: Yvonne Nebig (14-10-1941/12-9-2002).
3-7-1944: Samuel Beesemer (12-7-1905/24-3-1975).
18-7-1944: Jacob Swart (25-12-1919/31-5-1987).
10-8-1944: Jonas Henri (‘Johnny’) Kan (24-10-1919/25-8-1988).
16-8-1944: Abraham Hammelburg (13-9-1916/8-7-2000).
28-8-1944: Jacob van Rooijen (2-3-1904/2-5-1982).
September 1944: ‘Jan’ (pseudoniem).
6-9-1944: José (‘Joost’) Tafelkruijer (26-2-1943).
2/3-9-1944: Judith Hoepelman-Beesemer (26-3-1901/31-8-1965).
3-9-1944: de broers Manfred Klafter (4-9-1919/6-2-1997) en Harry Klafter (1-11-1925).
5-9-1944: Samuel Goldstein (1-12-1917/Westerbork, 6-9-1944).
5-9-1944: Ernst Katan (23-4-1923/Westerbork, 6-9-1944).
5-9-1944: Johan Ancona (8-12-1919/Westerbork, 6-9-1944).
5-9-1944: Johan Frederik Theodoor Engers. (7-6-1919/Westerbork, 6-9-1944).
6-9-1944: Raphaël (‘Felix’) Halverstad (11-8-1904/14-8-1978).
7/8-9-1944: Helena Wijler (9-9-1925) en haar verder onbekende vriend.
11/12-9-1944: Isaäc Anholt (29-1-1919/na 1973).
13-9-1944: Elie Jacobus Kulker (27-3-1904/9-12-1986).
13-9-1944: Thomas (‘Gideon’) Drach (5-7-1916/30-5-1990).
Na 13-9-1944, datum onbekend: Michaël Hijman de la Bella (24-12-1916/14-5-2000).
4-10-1944: Herman (‘Harry’) Theeboom (2-9-1926/11-12-2001)
6-10-1944: de broers Hendrik Samuel Houthakker (31-12-1924/15-4-2008) en Lodewijk Arnold Houthakker (16-1-1926/2-10-2008).
6-10-1944: Abraham (‘Bram’) Jacob Muller (20-4-1921).
6-10-1944: Aron Bronkhorst (22-11-1916/31-10-1999).
6-10-1944: Paul Jürgen Jacobson (2-1-1914/na 1949).
6-10-1944: Abram Mordko Lederman (17-2-1903/17-8-1973).
6-10-1944: Emile Francesco Moresco (2-6-1897/20-7-1986).
6-10-1944: Hartog Opdenberg (22-9-1906/1-5-1960).
6-10-1944: Walter Julius Orgler (1-11-1908/na 1946).
6-10-1944: Hermann Polak (12-3-1906).
6-10-1944: Ernst Stein (29-7-1900/23-8-1952).
6-10-1944: Robert Gerhard Hermann Steinberg (9-5-1901/na 1973).
6-10-1944: Siegfried Abraham Theodoor van der Wielen (19-4-1903/6-12-1994).
1945
Begin januari 1945: Emanuel Marcus (19-10-1908/Groningen, 21-1-1945)
20-2-1945: Samuel Wortelboer (30-7-1910/8-8-1973).
25-2-1945: Hendrik Fritz van Doorn (10-6-1906).
7-4-1945: Bob Zadok Blok (4-9-1928/na 2014).
7-4-1945: Abraham (‘Bram’) van der Sluis (22-4-1913/na 1945).
7-4-1945: Marcus Hart (20-2-1917/na 1945).
12-4-1945: Joseph (‘Joop’) Emmerik (29-1-1909/1-12-1980).
12-4-1945: Jonas Knoop.
12-4-1945: Onbekende man.
Jaartal/datum onbekend
Friedel.
Jobje v.d. B.
Kootje.
Onbekend echtpaar.
Sally.
Stella.
W.
Kurt Felix Wetzlar (12-4-1913/3-6-1996).
18 gedachten over “371 ontsnappingen uit Westerbork”
Bij toeval kwam ik op deze site.
Mijn vader, Nathan (Nan) Menco is in vermoedelijk 1942 samen met een vriend ’s nachts het kamp uitgemarcheerd op gestolen Duitse soldatenlaarzen. Hij is daarna in de buurt van Nijmegen ondergedoken en heeft de oorlog overleefd. Zijn naam en ontsnapping staan niet in de lijst, behalve wanneer dat op 16 februari 1943 heeft plaatsgevonden. Maar dat lijkt nogal laat. Hij is namelijk bij een straatrazzia in Oldenzaal opgepakt in waarschijnlijk eind 1941 of begin 1942.
Aangezien hij op 16 november 1970 is overleden en ook zijn echtgenote niet meer leeft, valt de exacte datum voor mij niet meer te achterhalen.
En daar staat dan de naam van je achteroom. Nooit geweten dat hij uit westerbork ontsnapt was. Ben meteen benieuwd om je kan weten hoe.
Als het Joseph Emmerik betreft dan is over zijn ontsnapping hier te lezen: https://www.joodsamsterdam.nl/joseph-emmerik/. En hij wordt genoemd in de scriptie ‘Ik zou in mijn tranen willen wegzwemmen’.
Dank je wel
Joseph ‘Joop’ Emmerik is mijn opa. Ik weet niet precies hoe hij ontsnapt is. Hij komt wel uitgebreid aan het woord in het boek ‘Herinneringen aan Joods Amsterdam” van P.Bregstein/S.Bloemgarten (1978) maar niet over de ontsnapping. Ik zie dat hij die dag ontsnapt is met Jonas Knoop. Zij kenden elkaar waarschijnlijk omdat ze familie waren want als ik de naam Jonas Knoop google, dan kom ik in hun familielijn al snel de naam ‘Rijxman’ tegen, en dat is directe familie van mijn opa. Wat ik wel weet is dat mijn opa in het kamp goed contact had met andere gevangenen, en dat ze ook na de oorlog nog contact met elkaar hadden.
Dank voor uw reactie. Over Joseph Emmerik is hier iets geschreven: https://www.joodsamsterdam.nl/joseph-emmerik/. Zijn naam/ontsnapping komt ook voor in de doctoraalscriptie ‘Ik zou in mijn tranen willen wegzwemmen’.
Kurt-Max Ehrlich (born 22 August 1924) dus niet in 1943 geboren
Birth date:
22-Aug-1924
Birth place:
Hamburg
Father’s name:
Ehrlich
Locations in The Netherlands:
04-May-1939
Quarantine Beneden Heijplaat, Quarantainestraat 1, Rotterdam
02-Nov-1939
Achterklooster, Hoogstraat 79, Rotterdam
01-Apr-1940
Boys Home Westersingel, Westersingel 40, Rotterdam
27-Oct-1940
Jongenshuis, Amsterdamscheweg 1-3, Arnhem
Dank voor de correctie. Ik heb de tekst aangepast.
Er zaten ook niet-joodse gevangenen in Westerbork. Een oom van mij (niet-joods) was opgepakt samen met een Joodse vriend en naar Westerbork gestuurd. Zijn naam was Wim Bos, en hij staat niet op deze lijst. Hij vertelde mij een jaar voor zijn overlijden, ca. 2003, over hun ontsnapping. Eerder had hij daar niet / met niemand over gepraat want het was een andere tijd en je praatte niet over de oorlog. Wat ik me herinner ontsnapten ze door zich onder een wagon tussen de ruimte te wringen boven de as en daar vast te houden, daar waren ze klein genoeg voor. En nadat de trein het kamp uitgereden was, enkele kilometers daarbuiten lieten ze zich vallen. Daarna heeft hij nog een tijdje ondergedoken gezeten en na de bevrijding zich bij het leger gevoegd als scherpschutter om in Duitsland oorlogsmisdadigers in de benen te schieten als ze probeerden te ontsnappen.
Uit de Vrouwenmars is op 12 april 1945 de joodse Rachel (Didi) Roos ontsnapt bij het dorpje Amen. In mijn boek ‘De Wormshoef – Waar helden zwegen’ wordt haar verhaal beschreven (zie in elk geval blz. 136). Weliswaar niet uit het Kamp zelf ontsnapt dus, maar wellicht toch noemenswaardig
Mijn vader Jaap, Jacob Swart
Op 6 juni 1944 op transport gesteld naar Westerbork. Op 14 juli1944 ontsnapt. Staat niet in voorgaande vermeld.
My name is Ralph Hanauer en mijn ouders vertelden mij dat ik was het Kamp uitgelopen en pas na enkele uren heeft men mij gevonden en terug gebracht naar het Kamp.
Ik denk dat ik 4 jaar oud was, dus dat was in 1944.
Wat een interessant en tegelijkertijd bevreemdend detail, mijnheer Hanauer. Dank voor uw reactie.
Hallo Erik,
Meier (Max) Stoppelman vertelt in deze film over een huisgenoot die uit Westerbork ontsnapte. Hij woonde toen op de Majubastraat 25. Ik had in huis een jongen Bram Drukker die was gevlucht van Westerbork. Tijdens een razzia in de Majubastraat ben ik eens gered door diezelfde man uit Westerbork Bram Drukker, de razzia was in volle gang en hij heeft toen geroepen ‘Verreck Jude komm mit’, en die SS-er stond erbij te lachen en zo ben ik eruit gehaald, hij had net als de Duitsers zo’n lange jas aan…hij speelde SS-er. Heel brutaal.
USC Shoa Foundation – The Institute for Visual History and Education: Interview Meier Stoppelman, nr. 3780, tijdcode 01.13.00. Geraadpleegd in de Mediatheek van het Joods Historisch Museum & USC Shoa Foundation, M. Stoppelman, 3780, 01.19.00.
Beste Eric
An Huitzing, auteur van “Spartelend aan de fuik ontkomen. Hoe tientallen leden van een Joodse familie de oorlog overleefden”, verwees mij naar deze pagina op uw website. Een uitstekend initiatief dat hopelijk in de toekomst verder zal worden aangevuld met additionele informatie over de ontsnapten.
Zelf ben ik familie onderzoek aan het verrichten en een manuscript in het Engels over de oom en tante van mijn grootvader aan het voorbereiden. Er is een dossier over hen in het zg Calmeyer archief in het CBG in Den Haag. Hun dochter Johanna Sophia (van Velzen) Vos is een van de personen die ontvlucht is uit Westerbork en die niet in uw overzicht voorkomt. Hierbij de verklarende tekst in het Engels over haar:
During November 1942, Johanna Sophia was transported to Westerbork. When exactly is unclear. Irrespective of her arrival date, she was not immediately deported eastwards. Instead, an ‘Antrag’ (petition), to change her racial status, was outstanding, as confirmed, on her JRC(1) , on November 28th, 1942. Soon thereafter Johanna Sophia seemed to have disappeared. After a rollcall in Westerbork, on December 31st, 1942, it was established that she was ‘niet aanwezig’ (not present). She had escaped, somehow. Earlier, on December 15th, 1942, Johanna Sofia had been arrested in Amsterdam.(2) It took until the night of 8th-9th January 1943, before she was transported back, from the ‘Amstelveenseweg’, the location of ‘Polizeigefängnis II’, one of the two prisons in Amsterdam used by the German occupying authorities, to Westerbork. Unfortunately, her “JRC” does not mention in which barrack she was housed. It is therefore unknown whether, due to her escape, she was put in the punishment barrack as a ‘Strafgeval’ (punishment case). It is likely, though, as Johanna Sophia was deported to the ‘East’ on the first available train, on January 11th, 1943. On January 14th, 1943, immediately after her arrival in Auschwitz, Johanna Sophia was murdered.(3)
1) Joodsche Raad card, Johanna Sophia Vos – https://collections.arolsen-archives.org/en/archive/130392375
2) GAA, list of arrests Amsterdam police force – part: 7155, period 1942-1943
3) https://www.joodsmonument.nl/nl/page/160632/johanna-sophia-van-velzen-vos
Veel dank voor de aanvulling. Ik ga ermee aan de slag.
Vriendelijke groet,
Erik
Goedenavond,
21-6-1944: Philippus Knorringa (10-12-1891/26-1-1973) en Betje Knorringa-Druijf (20-6-1900/Mildam, 12-3-1944).
Philippus Knorringa en Betje Knorringa-Druijf zijn al in 1942 uit Westerbork ontsnapt in een vrachtwagen. Waarschijnlijk in oktober of november. Meneer Knorringa heeft 2.5 jaar ondergedoken gezeten bij mijn grootouders Willem en Antje Haak-Pol in Thesinge vanaf ongeveer november 1942.
Hier is online informatie over te vinden.
Vriendelijke groet van Cora
Hartelijk dank voor uw correctie. Ik zie dat het echtpaar Knorringa op 7-11-1942 nog in Westerbork was en ga er dus vanuit dat ze kort daarna zijn gevlucht. Ik heb de ontsnappingsdatum inmiddels aangepast.
Vriendelijke groet,
Erik