In 1950 werd er in Haarlem een monument onthuld voor ‘bankier van het verzet’ Walraven van Hall en zeven andere op bevel van de bezetter doodgeschoten mannen. Het derde. Al twee keer eerder was er ter plekke een tastbaar eerbetoon aan de slachtoffers.

‘Vergeltungsmassnahme’

Media februari 1945 verschijnt er in de gelijkgeschakelde dagbladen een bekendmaking. Voor de zoveelste keer heeft er ten overstaan van gedwongen toeschouwers een fusillade plaatsgevonden. In Haarlem-Noord ditmaal, op de Jan Gijzenkade. ‘Als Vergeltungsmassnahme für den feigen Mordanschlag auf zwei Angehörigen der Bezatsungsmacht am 11.2.45’, aldus de Befehlshaber.

Fouten

De Sicherheitsdienst heeft de geboortedatum van Walraven van Hall ontleend aan zijn vervalste persoonsbewijs.

Zowel de aanslagdatum als de genoemde executiedag, 13 februari, klopt niet. Beide gebeurtenissen vonden een etmaal eerder plaats dan gemeld. Ook de geboortedatum van het eerstgenoemde moordslachtoffer is onjuist. ‘Van Hall, Walraven, geb. am 10.2.03 in Amsterdam’ is ten tijde van zijn dood namelijk drie jaar jonger. De Sicherheitsdienst heeft de geboortedatum van de Zaandamse bankier ontleend aan zijn vervalste persoonsbewijs. Door zich ouder voor te doen dan hij was, hoopte Walraven van Hall te ontsnappen aan dwangarbeid in Duitsland. Tot het laatst toe kunnen de Duitsers niet volledig vat krijgen op deze spin in het web van het Nederlandse verzet. Pas nadat ze de oorlog verloren hebben, wordt hen duidelijk welke onmisbare rol hij de voorgaande jaren speelde.

Bloemen

Bloemen op een herdenkingsplaats zijn anno nu de gewoonste zaak van de wereld. Dat is in mei 1945 niet anders, zo valt te zien op de twee foto’s hieronder. Ondanks het gebrek aan vrijwel alles verandert de plek waar Van Hall en de anderen werden neergeschoten kort na de bevrijding in een bloemenzee. Een scheefstaande Nederlandse vlag en een bord waarop abusievelijk wordt vermeld dat ter plekke tien mensen zijn vermoord completeren het beeld.

Wegversperring

Op de achtergrond van bovenstaande foto is een betonnen wegversperring zichtbaar. Een groepje voormalige leden van de Raad van Verzet dat zich de voorgaande weken ontwikkelde tot een roofbende pleegt op zaterdag 10 februari 1945 een gewapende overval op een rijwielhandelaar. Ze rijden met hun buit door Haarlem-Noord. Bij de blokkade op de hoek van de Jan Gijzenkade en de Rijksstraatweg willen leden van de Feldgendarmerie hun auto als onderdeel van een routinecontrole doorzoeken. Om te kunnen wegkomen, vuurt één van de inzittenden met een machinegeweer op de Duitsers. Een onderofficier valt dodelijk getroffen neer, een soldaat en een burger raken gewond.

Een onderofficier valt dodelijk getroffen neer, een soldaat en een burger raken gewond.

De Sicherheitspolizei, die sinds juli 1944 in de plaats treedt van de opgeheven rechtbanken, neemt zoals gebruikelijk represailles. Dat verloopt via meerdere schijven. In opdracht van Aussenstelle-leider Willi Lages belt zijn ondergeschikte Friedrich Viermann met SiPo-bevelhebber Karl Schöngarth. Die geeft opdracht om acht gevangenen te executeren. Viermann, in 1949: ‘Ik heb toen aan Dr. Schöngarth acht namen van zg. Todeskandidaten opgezonden, die stonden bovenaan de lijst van terdoodveroordeelden.’  

Bleekemolen

Tot die acht behoort dus Walraven van Hall. Na de executie, om vijf uur ’s middags, blijven de lichamen achter in een loopgraaf op de kruising Rijksstraatweg/Jan Gijzenkade. Op de foto hierboven is die rechts zichtbaar. De Amsterdamse begrafenisondernemer – tevens trouw SS’er en NSB’er – Johannes Bleekemolen en garagehouder Pierre van der Lee halen de stoffelijke overschotten in de vroege avond op en vervoeren ze per vrachtwagen naar het Kennemerduingebied. Daar verwijdert Bleekemolen hun schoenen en ringen. De schoenen neemt hij mee naar huis. Ze dienen als brandstof voor zijn kachel. De ringen overhandigt hij aan de Sicherheitspolizei. De doden worden begraven in het duinzand nabij de Zeeweg. Vijf dagen later stuurt Bleekemolen de begrafenisrekening, ƒ195,- per persoon, naar de gemeente Haarlem.

Herdenkingsmonument

De executieplek ligt bij een verkeersknooppunt en is daardoor ongeschikt voor het houten kruis en het met struikjes omzoomde veldje dat herinnert aan de fatale gebeurtenis.

Na enige tijd maakt de bloemenzee plaats voor een provisorisch herdenkingsmonument. Niet op de plaats waar het vuurpeloton zijn dodelijk werk verrichtte, maar enkele tientallen meters zuidelijker, aan het begin van de Rijksstraatweg. De executieplek ligt bij een verkeersknooppunt en is daardoor ongeschikt voor het houten kruis en het met struikjes omzoomde veldje dat herinnert aan de fatale gebeurtenis.

In 1945 wordt de weg vrijgemaakt van de betonnen driehoeken die tijdens de bezetting als versperring hebben gefunctioneerd.

Theodoor van Reijn

Naast de Rijksstraatweg verrijst in 1950 een in Franse kalksteen uitgehouwen beeldengroep. De maker, Theodoor van Reijn, heeft een knielende man en vrouw gecreëerd die samen een krans neerleggen. Op het voetstuk staat de bijbeltekst ‘En nu blijft geloof hoop en liefde deze drie doch de meeste van deze is de liefde.’ In de zijkanten staan de namen, geboorteplaatsen en -data gebeiteld van de om het leven gebrachte mannen.

‘En nu blijft geloof hoop en liefde deze drie doch de meeste van deze is de liefde.’

De acht gevangenen die op 12 februari 1945 van de gevangenis aan de Amsterdamse Weteringschans werden vervoerd naar de plek waar ze de dood vonden zijn Walraven van Hall, Henk Roelof de Jong, Frederik Nieuwenhuijsen, Egbert Snijder, Klaas de Boer, Johannes Wilhelmus Oudenaller, Bernardus Genemans en Bastiaan van Beveren.